In 1995 publiceerde de vermaarde cultuurfilosoof Christopher Lasch met het boek ‘The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy’ zijn intellectueel testament. Zovele jaren later biedt het een interessante invalshoek om, onder meer, de economische oorlog te interpreteren die de westerse elites ontketend hebben tegen Rusland, naar aanleiding van Poetins invasie van Oekraïne.

‘La Rebelión de las Masas’

De titel verwijst naar het beroemde maar weinig gelezen boek ‘La Rebelión de las Masas’ (De Opstand der Horden) (1930) van de Spaanse filosoof José Ortega y Gasset. Volgens Ortega werd de westerse cultuur bedreigd door de opkomst van een van alle historisch inzicht gespeende ‘massamens’.

Het paste op zijn beurt in een reeks pessimistische, cultuurkritische werken uit het interbellum, waaronder Johan Huizinga’s ‘In de Schaduw van Morgen: een diagnose van het geestelijk lijden van onzen tijd’ (1935) en Oswald Spenglers ‘Die Untergang des Abendlands’ (1918-1922).

Volgens Lasch wordt de huidige elite gekenmerkt door een aantal eigenschappen die Ortega destijds de massamens aanwreef, waaronder extreme zelfzucht en een gebrek aan historisch besef. De nieuwe ‘opstand’ is echter veeleer het tegendeel van een opstand: in tegenstelling tot hun voorgangers, weigeren de nieuwe elites verantwoordelijkheid op te nemen voor de eigen samenleving.

Ze kijken zelfs neer op naties (‘nationalisten’) en op de verliezers van de globalisering (de ‘deplorables’) en beschouwen zichzelf als wereldburgers die onderdeel uitmaken van een mondiale markt en cultuur.

Bijna 20 jaar geleden stelde Dani Rodrik al dat deze hyperglobalisering incompatibel is met democratie of nationale soevereiniteit (zonder voldoende soevereiniteit wordt democratie sowieso een hol woord en neigt democratische politiek naar infantiel theater). Het is ook een klassiek voorbeeld van de onderbouw die de bovenbouw bepaalt.

Zelfvoorzienendheid

Ze helpt verklaren waarom Duitse leiders er geen graten in zagen om zich voor hun cruciale energievoorziening in hoge mate afhankelijk te maken van Rusland om dat land vervolgens ook nog eens zonder verpinken de economische oorlog te verklaren. Of waarom de EU, in samenwerking met lokale politici, een zeer relatief en afnemend probleem (stikstofemissies) aangrijpt om de veeteelt te decimeren.

Nationale zelfvoorzienendheid en soevereiniteit is iets van het verleden: in een globale markt is ze niet meer nodig. Dachten ze.

Verder zou ik de term ‘opstand’ in Lasch’s titel wel degelijk letterlijk willen nemen: het is een soort van opstand van de elite en geassocieerde intelligentsia tegen al te veel democratie. Het verschil met de aristocratische elite van weleer is misschien ook minder groot dan je zou denken: net zoals zij zijn de nieuwe elites vooral bezig met zichzelf, met hun mooie idealen, en nog mooiere carrières.

Dit is naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne eens te meer gebleken. Ze is om te beginnen overduidelijk mede een gevolg van een schromelijk gebrek aan historisch inzicht en besef bij westerse elites. Het was verder van in het begin zonneklaar dat de EU, een van de bolwerken in de opstand van de elites, de Europese bevolking in de voet schoot met haar drastische sancties tegen Rusland.

Ook coryfeeën als Simon Jenkins van The Guardian en Dirk Tielemans (ex-VRT) wezen daar op of stelden vragen bij deze rabiate reactie.

Poetin zei onlangs net hetzelfde: ‘Europese elites streven een beleid na dat nadelig is voor de welvaart van hun eigen mensen, bedrijven en economieën.’ Je kunt de idee van een opstand van de elites niet beter verwoorden.

Storm

Rusland kent zeker economische problemen, maar anderzijds maakt het nog altijd enorme winsten op de verkoop van haar fossiele brandstoffen en dreigt ook Europa economisch zwaar onderuit te gaan. Om het met Erdogan te zeggen: de EU oogst wat ze gezaaid heeft. Of zoals het cynisch heet op sociale media: ‘De sancties werken!’.

Het lijkt de Europese elites niet echt een grote zorg te zijn. Wat dit betreft, doen ze sterk denken aan de zorgeloze en roekeloze Europese elites uit 1914, het jaar dat de eerste moderne globaliseringsgolf eindigde (zoals we nu wellicht het einde van de hyperglobalisering meemaken).

Onlangs nog zwaaide een jubelende en in geel en blauw getooide Ursula von der Leyen met een Oekraïense vlag op de Brusselse Grote Markt. (*) Dat Europa ondertussen economisch in brand staat, deert haar blijkbaar niet. Nero of Marie-Antoinette ‘qu’ils mangent de la brioche!’ kunnen er een puntje aan zuigen.

Nieuwe stunt

Voor broodnodige en uiterst urgente maatregelen tegen de totaal ontspoorde energiemarkt is het wachten op haar nieuwe pr-stunt: haar ‘State of the Union’ van 14 september (er is zelfs een ‘teaser’ voor gemaakt. Ironisch genoeg heet hij ‘Standing by Ukraine’).

De reactie op kritiek dat het allemaal veel te traag gaat was kort: ‘We liggen volledig op schema’. Allicht. De vraag is alleen: op welk schema liggen we?

Naar verluidt zijn ook de ‘Brusselse bureaucratieën’ niet gehaast. Men vindt de stijgende energieprijzen ‘zo slecht nog niet’. Ze doen het plebs pijn maar maken ook meer geld vrij voor ‘energiebedrijven om te herinvesteren in de ecologische transitie’. Het interview met ArcelorMittal-CEO Geert Van Poelvoorde in De Tijd van vorig weekend was ook veelzeggend. Hij waarschuwde ervoor dat Europa zijn industrieel weefsel dreigt te verliezen maar vond in het verleden weinig gehoor in het Europees Parlement.

Veel Europese politici geven er niets om dat de Europese industrie krimpt. ‘Ik heb er al veel gesproken die zeggen: “So what?”.’

Euro

So what? Ik zou zeggen: hou de euro in de gaten, de steeds weker wordende onderbuik van de E(M)U. De gigantische spagaat tussen inflatie en de kortetermijnrente in de eurozone schijnt zelfs de grootste ooit te zijn. In de Verenigde Staten zijn er tekenen dat de inflatie (en dus ook de rente) gaat terugvallen. Dat zou de euro respijt kunnen geven versus de dollar (en ook een serieuze beursrally inspireren).

In mei al schreef ik al over het risico op een Katastrophenhausse (een uit de hand lopende inflatie) in de eurozone: ‘Indien de autocratische Europese Commissie haar zin krijgt en de Europese energiecrisis nog veel erger wordt, valt (zo’n Katastrophenhausse) mijns inziens niet helemaal uit te sluiten.’

* Als ‘catastrofaal’ incompetente Duitse minister van defensie was Von der Leyen al meer bezig met haar imago dan met beleid. Ze werd naar verluidt toch EU-commissievoorzitster omdat ze Merkel steunde tijdens de vluchtelingencrisis van 2015. Alsof Merkels eigen beleid nog niet belabberd genoeg was, heeft ze ons met mevrouw von der Leyen dus ook nog eens een belabberd afscheidscadeau nagelaten.

Ursula vonder Leyen

Oekraïne en de ‘opstand van de elites’