Van uit de pan swingende energieprijzen over de oorlog in Oekraïne tot de veelbesproken Europese green deal die almaar meer op de helling komt te staan: aan uitdagingen geen gebrek voor Europa. Toch verzandde de jaarlijkse State of the Union van Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen in Straatsburg vooral in een eindeloze reeks van aankondigingen en holle beloften, zag Filip Michiels in Straatsburg.

Ruim driehonderd journalisten waren naar Straatsburg afgezakt om de State of the Union – waar in deze turbulente tijden toch extra naar uitgekeken werd – te volgen. Een even opgemerkte als dankbare eregaste maakte samen met Von der Leyen haar opwachting in het Europees parlement: Olena Zelenska, de echtgenote van van de Oekraïense president Zelenski. Het bood de Commissievoorzitter een unieke kans om de Europese eendracht in de steun aan Oekraïne nog even in de verf te zetten. ‘U en uw echtgenoot hebben een hele natie moed en ons hoop gegeven’, klonk het.

Ze onderstreepte nog eens dat de sancties tegen Rusland een blijver zijn, en benadrukte in één adem dat Russisch gas vandaag maar 9 procent meer uitmaakt van het totale gasverbruik in de EU, terwijl dit vorig jaar nog 40 procent was. Als uitsmijter volgde nog het nieuws dat de EU 100 miljoen euro extra uittrekt voor de heropbouw van platgebombardeerde scholen in Oekraïne. Daarmee oogstte de commissievoorzitter uiteraard applaus op alle banken, maar dat kon amper de aandacht afleiden van de holle aankondingspolitiek die het volgende uur als een rode draad door haar toespraak zou lopen.

Van werkgroep naar aankondiging

‘De energieprijzen liggen vandaag tienmaal hoger dan een jaar geleden’, trapte Von der Leyen een open deur in. En jawel, er komt een concreet plan aan om de inkomsten van energiebedrijven die vandaag stroom kunnen produceren tegen lage kosten stevig af te toppen. Om de hoge gasprijzen aan te pakken, wil de Europese Commissie dan weer een aantal maatregelen uitwerken die specifiek rekening houden met de betrouwbaarheid van de leverancier. Met andere woorden: pakweg Noorwegen zal van een andere Europese aanpak kunnen genieten dan Rusland.

Dat lijkt op zich een veelbelovende piste, maar over concrete maatregelen om de energieprijzen zo snel mogelijk naar beneden te halen, repte Von der Leyen met geen woord. Waardoor ze nogmaals pijnlijk duidelijk maakte dat er daarover en tot vandaag geen overeenstemming bestaat tussen de verschillende EU-lidstaten. Het wordt daarbij ook almaar duidelijker dat de triomfantelijke communicatie van onder meer Belgisch minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) vorige week, als zou Europa gewonnen zijn voor een algemeen prijsplafond voor gas, nergens op gebaseerd was.

Sterker nog: Von der Leyen kondigde doodleuk ook nog de oprichting aan van nog maar eens een werkgroep om de gasprijzen tot op redelijke hoogte te laten zakken. En ze stelde de oprichting van een Europese waterstofbank in het vooruitzicht, die op termijn drie miljard euro moet kunnen investeren in de ontwikkeling van hernieuwbare waterstof in Europa. Kortom, aan vrijblijvende aankondigingen en beloftes geen gebrek, maar op de vraag hoe Europa de exploderende energieprijzen de volgende maanden concreet wil aanpakken, volgde er opnieuw géén antwoord.

Europese politiek niet sterk genoeg

Ook de rest van haar toespraak bleek grotendeels in hetzelfde bedje ziek: een nieuw pakket maatregelen om Europese democratie te versterken en de toxische Chinese invloed tegen te gaan, de strijd tegen corruptie binnen Europa opvoeren of inzetten op snelle, correcte en efficiënte grenscontroles: wie kan daar niét mee instemmen?

Maar hebben we vandaag in eerste instantie echt nood aan een nieuwe Europese Conventie, zoals die door Von der Leyen ook in het vooruitzicht werd gesteld? Of mag de burger in tijden van crisis van Europa toch vooral verwachten dat het eensgezind, snel en efficiënt uit de hoek komt om de financiële draagkracht en de belangen van de Europese burger te verdedigen en veilig te stellen?

Manfred Weber, fractievoorzitter van de EFP-fractie in het Europees Parlement, leek die boodschap alvast wél begrepen te hebben. ‘Voor Europa was dit een verloren zomer. De burgers hebben vooral ontdekt dat de Europese politiek niet sterk genoeg is’, reageerde hij. ‘Bovendien is het niet normaal dat de Europese Commissie nu op eigen houtje werk wil maken van een nieuw belasting op zogenaamde overwinsten terwijl het Europees Parlement daar zelfs niet eens bij betrokken wordt. Nieuwe wetgeving goedkeuren zonder dat die vooraf wordt goedgekeurd door het Parlement, dat mag niet het nieuwe normaal worden.’ Waarmee hij de vinger op een pijnlijke wonde legde: almaar meer Europese besluitvorming gebeurt buiten het Europees Parlement om, en dus rijst er effectief een probleem met de legitimiteit van die nieuwe regels.

Vlaamse Europarlementariërs verwachten meer daadkracht

Gerolf Annemans, Europarlementslid voor het Vlaams Belang, ging in zijn repliek op Von der Leyen nog een stuk verder. ‘De Europese burgers die vandaag hun hoop stellen op de EU, gaan bij de duivel te biechten. De EU heeft een flink gedeelte van de problemen waarmee Europa nu kampt, zelf veroorzaakt. De green deal is één van de hoofdoorzaken van de exploderende energieprijzen, en de inflatie-opstoot is er pas gekomen nadat de ECB besloot om massaal geld te blijven pompen in de markt.’ De EU is in zijn ogen dan ook geen oplossing, maar eerder een onderdeel van het probleem.

Collega Assita Kanko (N-VA) toont zich een stuk genuanceerder, maar ook zij waarschuwt de Commissievoorzitter. ‘Ik steun het geopolitieke beleid van de voorbije maanden, maar om het draagvlak bij de bevolking voor deze geopolitieke strijd én voor Europa gaaf te houden, is er ook nood aan een duidelijke inhoudelijke visie voor het interne Europese beleid. Die moet ten dienste staan van de Europese burgers. Gaande van betaalbare energiefacturen over het écht kordaat aanpakken van illegale migratie tot het lam leggen van de steeds groeiende drugshandel en het geweld dat ermee gepaard gaat.’ Ook Hilde Vautmans (Open VLD) bleef op haar honger zitten: ‘Over een plafond op de gasprijzen, bleef Von der Leyen te vaag. Ook wij hadden meer ambitie en een concrete tijdslijn verwacht.’

Urusla Von der Leyen

State of the union: alweer een gemiste kans