Louis-Ferdinand Céline, naast Marcel Proust de grootste Franse schrijver van de vorige eeuw, is omzeggens onvertaalbaar. Enkele grote literaire vertalers zoals Frans Van Woerden, die Mort à crédit vertaalde, hebben zich eraan gewaagd. Ze oogstten lof voor een dergelijke hachelijke onderneming. Al beseften ze zelf al te goed dat Céline in het Nederlands nooit dezelfde suggestieve kracht kan hebben als de originele Franse versie. Traduttore traditore. Een vertaler is een verrader.

Een waardig opvolger

Vraag me dus niet om een Nederlands equivalent voor de uitdrukking A l’agité du bocal te zoeken. Ik zou het niet kunnen. Céline – en alleen hij kon dat – schudde ze uit zijn pen om Jean-Paul Sartre in een vlammend pamflet van antwoord te dienen, nadat die hem er na de Bevrijding van beschuldigde omwille van de centen met de Duitsers te hebben gecollaboreerd tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Verzetsstrijder’ Sartre nota bene die Duitse Wehrmachtofficieren nog in 1944 op de première van zijn toneelstuk Huis Clos uitnodigde. En die maar wat graag het imprimatur van de Duitse censuur kreeg voor zijn geschriften.

Maar goed, met wat fantasie zal de lezer zich wel iets kunnen voorstellen bij wat de grote polemist bedoelde, toen hij de paus van het existentialisme en de naoorlogse letteren versleet voor Agité du bocal. Mijn punt nu is dat Frankrijk vandaag een waardige opvolger voor deze titel lijkt gevonden te hebben in de persoon van Daniel Cohn-Bendit, het voormalig boegbeeld van de studentenrevolte van mei ’68 in Parijs en jarenlang fractieleider van de groenen in het Europees Parlement.

Baat het niet, dan schaadt het niet

Waarover gaat het? Alexander van der Meer heeft op Doorbraak onlangs een stuk gepubliceerd over de in Frankrijk niet onbesproken viroloog Didier Raoult. Deze professor microbiologie is de baas van het ‘Institut hospitalo-universitaire’ in Marseille en beweert, op basis van niet volledig gerandomiseerde studies, dat coronapatiënten baat hebben bij een combinatie van het antimalariamiddel hydrochloroquine en antibiotica. Veel van zijn patiënten dragen hem op handen. De parlementsleden Christian Estrosi en Valérie Boyer van Les Républicains zeggen bijvoorbeeld dankzij chloroquine genezen te zijn. Andere professoren zijn niet overtuigd van de doeltreffendheid van chloroquine. Onder professoren, nietwaar?

Ook Trump, naar goede gewoonte niet gehinderd door enige dossierkennis, kraaide al vroeg dat chloroquine efficiënt is in de strijd tegen corona. Hij weet dat natuurlijk niet, maar heeft daarom nog geen ongelijk. Steeds meer wetenschappers nemen in deze een houding aan van ‘baat het niet, dan schaadt het niet.’ In een open brief aan Macron hebben Corsicaanse politici ook gevraagd om hun eiland een laboratorium te laten zijn om chloroquine massaal te testen de volgende weken. Het debat leeft dus, en als Raoult morgen gelijk krijgt, zullen velen zich berouwen niet eerder zijn aanbevelingen te hebben opgevolgd.

Populisme

Daniel Cohn-Bendit niet echter. Al jaren bekeerd tot de kapitalistische mondialisering, maar nog steeds een sectaire gauchist als het over maatschappelijke thema’s gaat, vond ‘Rode Danny’ het enkele dagen geleden nodig om op televisie zwaar uit te halen naar professor Didier Raoult. Hij verdenkt de man ervan het populisme in Frankrijk te voeden met zijn pleidooi voor chloroquine. Meer nog, Raoult zou verantwoordelijk zijn voor een nieuw soort populisme, het zogenaamde ‘sanitaire populisme’, en moet, u luistert goed…. ‘zijn bakkes houden’ als het van Cohn-Bendit afhangt.

‘Qu’il ferme sa gueule et qu’il soit médecin! (…) Il y en a marre. Il y en a marre des gens comme lui.’, tierde een zichtbaar opgehitste Cohn-Bendit zondagavond op nieuwszender LCI toen de wetenschappelijke mening van Didier Raoult ter sprake kwam. (‘Dat hij zijn bakkes houdt en dokter blijft! (…) We zijn dat beu. Mensen als Raoult zijn we beu.’) Inderdaad, de tijd dat de sociologiestudent op de muren van de Sorbonne de slogan ‘il est interdit d’interdire’ schilderde is voorbij. Het is vandaag niet meer ‘verboden te verbieden’. Nee, de gewezen sociologiestudent Cohn-Bendit vindt dat hij kan bepalen wie mag spreken en wie ‘zijn bakkes moet houden’.

Zichtbare minachting

Daniel-Cohn Bendit is een verstandig man en een gedreven debater. Maar over microbiologie en epidemiologie kent hij evenveel als Jean-Marie Pfaff of uw dienaar. Enige bescheidenheid is hier op zijn plaats, zou je dan denken, zeker omdat er in het wetenschappelijke wereldje op dit moment geen eensgezindheid is over de doeltreffendheid van chloroquine. Er zijn zoals wel vaker believers en non-believers.

Verdraagzamer is hij nog minder dan bescheiden. De term ‘populisme’ doet het altijd goed als je je politieke tegenstrever wil delegitimeren, zonder naar diens argumenten te luisteren. Beschuldig hem of haar ervan ‘complottheorieën’ aan te hangen of beveel hem of haar te zwijgen. Maar waarom vond Cohn-Bendit het eigenlijk nodig om zo zwaar uit te halen? Wat is die man zijn expertise eigenlijk, vraagt filosofe Anne-Sophie Chazaud zich terecht af in een vrije tribune voor Le Figaro. Wie zijn ‘die mensen’ waar Daniel Cohn-Bendit met zichtbare minachting over spreekt?

Wittgenstein

Zijn het misschien de professoren die dag en nacht, met vallen en opstaan, in de weer zijn om een vaccin en geneesmiddelen te vinden? Of zijn ‘die mensen’ de kleine luiden die hun hoop vestigen op wetenschappers als Didier Raoult? Mensen die ‘fout’ zijn omdat ze voor ‘populisten’ stemmen? Die niet hoog met de door Cohn-Bendit vereerde president Macron oplopen? En die vandaag liever een onzeker geneesmiddel krijgen dan helemaal geen? En die vooral, voor de grote verdediger van de vrije meningsuiting die Cohn-Bendit in het verleden pretendeerde te zijn, de plicht hebben te zwijgen als de mandarijnen in Parijs spreken.

We zullen beleefd blijven, en Rode Danny niet toebijten dat hij zelf ‘zijn bakkes moet houden’. Hij is perfect tweetalig Frans-Duits. Misschien kan Cohn-Bendit, voor hij wetenschappers weer de les spelt, in de toekomst eens nadenken over de wijze woorden van een van de grootste filosofen van vorige eeuw, Ludwig Wittgenstein. Die schreef in zijn Tractatus logico-philosophicus: ‘Worüber man nicht sprechen kann, darüber soll man schweigen.’

Valérie Boyer

Daniel-Cohn Bendit in razernij ontketend