Doordat momenteel thema’s zoals Covid-19, de brexit en de carrièreplanning van Donald Trump en voetbaltrainers veruit het grootste deel van de mediabelangstelling opeisen, ontsnappen zelfs ingrijpende beslissingen op andere terreinen aan de aandacht. Zo is in december 2020 een brede programmawet goedgekeurd, met daarin een bepaling die de Belgische belastingdiensten nog meer inkijk geeft in de financiële gegevens van de burgers.

De geldsok

Bij de nationale politici trok zwat als enige Theo Francken (N-VA) aan de alarmbel, al was zijn protest eerder symbolisch. ‘Tot einde 2020 moesten de Belgische banken alleen melden wie één of meer rekeningen bij hen bezat. Volgens de nieuwe wet moeten ze twee keer per jaar het saldo van elke bankrekening rapporteren bij het Centraal Aanspreekpunt (CAP), zodat de belastingdiensten “eigenaardige dingen” kunnen opsporen’, aldus Francken.

‘Als politicus moet ik al jaren mijn vermogensaangifte doen. Dit om mijn integriteit te kunnen controleren. Ik heb daar geen probleem mee. Maar deze maatregel als permanente vermogensaangifte van élke burger, is toch van een totaal ander niveau. Het is niets meer of minder dan de integrale opheffing van het grondrecht van het bankgeheim. We evolueren stap voor stap naar een bespiedende overheid die haar burgers wantrouwt.’ Hij vreest dat veel mensen de ‘geldsok’ weer zullen bovenhalen. Dat lijkt overdreven. Zo blijven heel wat fysieke vormen van vermogen of beleggingen (voorlopig) uit het zicht van de fiscus, zoals edele metalen, juwelen, kunst en antiek.

Privacy-waakhond

De mening van Francken is die van een politicus van een oppositiepartij. Maar ook uit een heel neutrale hoek klinken er bezwaren. Zo liet het advies van de Gegevensbeschermingsautoriteit aan duidelijkheid niets te wensen over. Volgens de Belgische waakhond op de privacy toonde het wetsontwerp onvoldoende aan op welke manier de verplichte mededeling van de banksaldi – en bepaalde verzekeringscontracten! – bijdraagt aan de strijd tegen fiscale fraude en aan een hogere transparantie van de gegevens van de belastingplichtigen.

Ook de jonge advocates Nele Somers en Valérie Verstraeten wierpen zich op het dossier. ‘Het is niet verwonderlijk dat deze wet, waarmee de regering het fiscale bankgeheim zoals dat tot nog toe in België gold, opheft, tot stand kwam. Voor buitenlandse bankrekeningen was het bankgeheim al doorprikt op basis van de Europese en OESO-regelgeving,’ zegt Verstraeten. ‘Het regeerakkoord stelt dat de maatregel streeft naar een rechtvaardigere en billijkere fiscaliteit. Maar veel mensen voelen hem aan als een te verregaande inperking van onze privacy.’

Complexe materie

Het bankgeheim is de voorbije jaren flink geërodeerd. ‘Sinds 2011 geldt het niet meer wanneer er aanwijzingen zijn van belastingontduiking zijn of wanneer er een opvallend verschil bestaat tussen uiterlijke tekenen van rijkdom en de aangegeven inkomsten. Eerder was de opheffing van het bankgeheim alleen mogelijk wanneer een buitenlandse belastingadministratie informatie erom vroeg. Een tweede beperking volgde uit de strijd tegen witwaspraktijken en tegen de financiering van terrorisme. De banken zijn nu verplicht verdachte transacties en transacties van bepaalde personen en met bepaalde regio’s te melden.’ Om een transactie als verdacht te beschouwen gaan ze uit van verschillende factoren. ‘ Het is een vrij technische en complexe materie,’ zegt Isabelle Marchand, woordvoerster van sectororganisatie Febelfin.

‘Deze beperkingen gingen gepaard met garanties om arbitraire bankonderzoeken door de fiscus te vermijden en de privacy van klanten te garanderen,’ aldus Verstraeten. ‘Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens erkende al dat het vergaren en verwerken van bankgegevens onder de bescherming van privacy valt. Toch is het recht op privacy niet absoluut. De fiscale diensten krijgen alleen via een getrapte procedure toegang tot bankgegevens. Dat sommige mensen de fiscale regels niet al te nauw nemen, kan geen rechtvaardiging zijn om de rekeningen van alle bankklanten te bekijken. Het systematisch overmaken van een lijst van alle Belgische bankrekeningen, hun rekeninghouders en saldo is disproportioneel.’

In lijn met Europese regelgeving

Federaal minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) argumenteert waarom de regering het advies van de Gegevensbeschermingsautoriteit naast zich neerlegde. De saldo-informatie bij het CAP kan volgens hem ook gebruikt worden voor de invordering van belastingschulden, het oprollen van misdaadnetwerken en voor erfeniszaken. Volgens Van Peteghem loopt de programmawet helemaal in lijn met de Europese regelgeving op privacy.

Kamerlid Joris Vandenbroucke (sp.a) is ook tevreden over de nieuwe wet. ‘De saldi van Belgische burgers op buitenlandse rekeningen worden al sinds 2011 rechtstreeks aan de Belgische fiscus meegedeeld, net als de transacties. Dan kan het toch geen inbreuk op de privacy zijn dat dit nu ook voor binnenlandse rekeningen het geval is? Bovendien bestaat het systeem al langer in diverse andere Europese landen.’

Buitenlandse rekeningen

Wat buitenlandse rekeningen betreft, daarvan moet je al sinds enkele jaren het al dan niet bestaan ervan melden in je aangifte van de personenbelasting. ‘Deze aangifteverplichting geldt alleen voor buitenlandse rekeningen,’ bevestigt Francis Adyns, woordvoerder van de Federale Overheidsdienst Financiën (FOD). ‘Bij de internationale automatische uitwisseling van financiële inlichtingen ontvangen we ook informatie over het rekeningsaldo op het einde van het kalenderjaar of op een andere passende referentiedatum.’

‘Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een rekening in de loop van een kalenderjaar wordt afgesloten of voor rekeningen in een land waar het fiscaal jaar niet gelijk loopt met het kalenderjaar. Daarnaast wordt ook informatie doorgegeven over bruto ontvangen interesten en dividenden en andere inkomsten en terugbetalingen gerealiseerd via deze buitenlandse rekeningen.’

Gaatjes

In een artikel in Sampol wees VUB-professor fiscaal recht Michel Maus er al op dat het verschil in fiscale aanpak tussen binnen- en buitenlandse rekeningen indruist tegen de Europese regels voor een vrije markt, tenzij hiervoor redenen van algemeen belang kunnen worden ingeroepen.

Hoe dan ook, het internationale uitwisselingssysteem is – nog – niet waterdicht. De overeenkomsten die België hiervoor afsloot omvatten wel de hele Europese Unie én Zwitserland, maar in totaal ging het einde 2020 om 109 landen. Wereldwijd bestaan er echter 196 algemeen erkende onafhankelijke landen.

Valérie Verstraeten

Belgisch bankgeheim in stilte verder uitgehold