Het is U allicht ook al opgevallen dat eind juli een zeer hoog déjà vu-gehalte heeft. Talmende politici, fulminerende virologen, allochtone buurten als broeihaarden, het contactonderzoek dat zelfs na een financiële injectie, via een dubieus en bijzonder winstgevend contract van bijna 123 miljoen euro, jammerlijk faalt, rectoren die een vlammende open brief schrijven, reizigers die het virus ongehinderd kunnen invoeren, etc.

Pour les Flamands la même chose

Er zijn echter ook tal van markante verschillen. Gezien er nu veel meer getest wordt dan in maart, valt het aantal besmettingen voorlopig nog mee: er blijven naar schatting tien keer minder besmettingen onontdekt. Nog een opvallend verschil was aanvankelijk dat enkel Vlaanderen vervaarlijk oranje kleurde op de kaart van het Europees Centrum voor ziektepreventie en- bestrijding (ECDC). Het is pas vanaf zaterdag dat heel België oranje werd, als enig West-Europees land (Luxemburg doet het nog slechter, maar dat komt omdat er extreem veel getest wordt). Daarmee zet het zijn trieste ‘voortrekkersrol’ in de Covid-19 pandemie parmantig verder. Of, om het met de onovertroffen Guy Verhofdstadt te zeggen: only in Belgium.

Dat was misschien een van de voornaamste redenen waarom de exit uit de lockdown niet direct ingeruild werd door de omgekeerde beweging. Eens te meer ‘pour les Flamands la même chose’ dus. Al moet er direct aan toegevoegd worden dat leidinggevende ‘Flamands’ zelf ook niet bepaald aandrongen op een hernieuwde lockdown. Het bedrijfsleven, waar ex-manager Jan Jambon (N-VA) natuurlijk een zeer goede band mee heeft, ziet dat allicht niet zitten.

Ter herinnering. In maart volgde pas een lockdown (18 maart) nadat president Macron die weg insloeg (16 maart). Toeval of niet, van zodra België in zijn geheel oranje kleurde (zaterdag), verhoogde de druk om ingrijpende maatregelen te nemen. Diezelfde dag nog werd beslist om maandag de Veiligheidsraad vervroegd samen te roepen, na een oproep daartoe van een plots zeer bezorgde minister De Block (allicht was ze daartoe aangezet door eerste minister Wilmès).

Het magische mondmasker

Een ander markant verschil is natuurlijk de ontdekking van het magische mondmasker. In mijn eerste mondmaskerstukje wees ik erop dat strengere regels inzake het dragen van mondmaskers in tal van landen niet konden verhinderen dat het virus opnieuw opflakkerde of aan een tweede golf begon. Ik opperde ook dat die strengere regels ook hier weinig zouden uithalen. En dat stijgende besmettingen desondanks toch gevolgd zouden worden door nog strengere mondmaskerregels.

Die kolderieke ‘epiloog’ aan ‘de kolderieke mondmaskersaga’, is inmiddels volop surrealistische realiteit aan het worden. Zo moet je in een immer op nieuwe regeltjes verlekkerde stad als Gent bijvoorbeeld als motorrijder met gesloten systeemhelm een mondmasker dragen in het centrum (en een aantal andere drukke straten). Maar in een cabrio of wagen met open ramen moet dat niet.

Voorlopige klap op de vuurpijl zijn een aantal Oost-Vlaamse burgemeesters die vragen dat er één regel komt voor heel Oost-Vlaanderen. Dat zou volgens burgemeester Veerle Baeyens (N-VA) van Haaltert een algemene mondmaskerverplichting moeten worden in het openbaar domein. Of wat had U gedacht. Feit is wel dat inmiddels geen kat meer weet wat je waar in Vlaanderen moet dragen. Als wandelaars, joggers, fietsers, motorrijders, etc.

Zeer twijfelachtige studies

Nochtans is het bewijs voor de effectiviteit van mondmaskers in de complexe, reële wereld minder eenduidig dan velen beweren of zonder veel kennis van zaken rondbazuinen. Iets waar de Zweedse epidemioloog Anders Tegnell onlangs nog op wees. Hij noemde de wetenschappelijke onderbouwing ervan zelfs ‘erg zwak’. Er zijn dan ook nadelen aan verbonden die gemakkelijkheidshalve over het hoofd gezien worden.

Het was Jeremy Howard, een obscure Amerikaanse data wetenschapper, die de mondmaskerbal in de westerse wereld aan het rollen bracht. De viroloog Jonathan Ball wijst erop dat hij zich echter vooral op data van landen uit het Verre Oosten baseerde. Daarbij maakte hij geen abstractie van andere coronavirusmaatregelen. Een land als Japan heeft inmiddels trouwens te maken met een knoert van een tweede golf. Alweer ondanks mondmaskers.

In een uitstekend overzichtsartikel wijst de Volkskrant er bijvoorbeeld ook op dat grote overzichtsrapporten ‘nogal eens opgeleukt’ worden doordat men ook studies naar het gebruik van medische mondmaskers in het ziekenhuis meeweegt. Zonder die studies zou het ’te bewijzen’ positieve effect van mondmaskers verdwijnen. Een Duitse studie die ‘bewees’ dat een mondmaskerplicht in Jena leidde tot een vermindering van besmettingen met 40 procent, minimaliseerde het pijnlijke gegeven dat die draagplicht in vijf andere Duitse steden niet tot een afname leidde of zelfs tot een stijging van het aantal infecties. ‘Cherry picking’ heet dat.

De gevaren en nadelen van het mondmasker

Gewone mondmaskers bieden onder meer te weinig bescherming tegen geïnfecteerde aerosols. Je kunt bij wijze van spreken evengoed proberen stank tegen te houden met een vliegenraam. Of een muskietennet gebruiken als paraplu. Als ze hun werk doen en virusdeeltjes tegenhouden, zijn ze bovendien zelf besmet. Het gevaar op zelfinfectie is dan reëel. Zeker nu je die dingen voortdurend op en af moet zetten. Erika Vlieghe wees er onlangs nog op dat ze op een verkeerde manier gebruikt kunnen worden en als het nergens voor nodig is. Hun belang mag ook niet overschat worden. Ze vergeleek ze ooit met een laagje vernis.

Een ander reëel gevaar is dat mondmaskers mensen een te groot gevoel van veiligheid geven. Daardoor volgen ze bijvoorbeeld de sociale afstandsregels niet meer. Ze wegen ook zwaar op het draagvlak voor coronamaatregelen. Bijgevolg kunnen ze bijdragen tot coronamoeheid en bijhorende ‘superspreading’-uitspattingen.

Bovendien worden ze door beleidsmakers maar al te vaak ingezet als alternatief voor meer drastische en effectieve maar ook duurdere lockdownmaatregelen. Denk maar aan Israël of het zeer business-minded Catalonië.

Die laatste regio voerde op 9 juli een verplichting in om het mondmasker overal in het publieke domein te dragen. Een paar weken en vele duizenden besmettingen later neemt ze alsnog haar toevlucht tot lockdownmaatregelen (het sluiten van discotheken, dans- en feestzalen). In Barcelona zijn ook alle culturele evenementen verboden.

Een oordeelkundig gebruik

Een verplichting om mondmaskers te dragen, lijkt me enkel aangewezen voor zeer specifieke situaties, zoals kapperszaken, wachtzalen of ziekenhuizen. Daarbij moeten men ze ook goed en veilig dragen en afzetten.

Verder moeten er onder meer veel zwaardere financiële straffen komen op illegale sociale evenementen, moeten alle reizigers bij terugkeer uit het buitenland de keuze krijgen tussen een quarantaine van 14 dagen of een test, en moeten bepaalde lockdownmaatregelen terug ingevoerd worden.

Als we dat niet doen, dan zal binnen een aantal weken blijken dat het een zeer slecht idee was om het magische mondmasker als goedkoop en bedrijfsvriendelijk schaamlapje te gebruiken voor een afdoend maar duurder pandemiebeleid.

Veerle Baeyens

Mondmaskers: schaamlapje in plaats van effectief beleid