Philippe Monguillot was een eenvoudige buschauffeur die, bijna zestig, uitzicht op zijn pensioen had. Daar droomde hij van, samen met zijn vrouw Véronique. Nu hun drie jongvolwassen dochters het huis uit waren wilde het koppel een caravan kopen. Om tijdens de vakanties lange trips door Europa mee te maken. De man woonde en werkte heel zijn leven in het Frans-Baskische stadje Bayonne, op een boogscheut van de Spaanse grens en aan de voet van de Pyreneeën. Een plaats die in tegenstelling tot zoveel andere Franse centrumsteden niet direct bekend staat voor hoge criminaliteitscijfers.

Schrik om problemen te krijgen

Op zondag 5 juli, na een laatste avond en tête à tête met zijn vrouw in Les Biarrotes, een bekend restaurant in het toeristische en nabijgelegen Biarritz, begint de sportieve vijftiger zoals zo vaak aan zijn ochtendshift. Als buschauffeur is hij gewetensvol. In coronatijden moeten chauffeur en passagiers op het openbaar vervoer een mondmasker dragen in Frankrijk. Nogal wat tram- en busbestuurders, met name in de banlieue van vele steden, zijn bang. Ze durven geen opmerking maken, als jonge hufters weigeren zich aan die regel te houden of geen geldig vervoersbewijs hebben. De schrik om problemen te krijgen wegens een afkeurende opmerking is te groot.

Philippe Monguillot echter niet. Wanneer een stelletje lawaai makende ‘jongeren’ die zondag op zijn bus stapt zonder mondmasker en de boel op stelten zet, reageert hij en vraagt hen kordaat zich te schikken naar de regels of van zijn bus te stappen. Dat had hij niet mogen doen. In het centrum van Bayonne wordt Philippe Monguillot tegen de grond gesmeten. Twee allochtone jongeren blijven tegen zijn hoofd stampen tot hij niet meer beweegt. De twee anderen die erbij zijn, laten begaan en komen niet tussenbeide.

Witte mars

In het ziekenhuis verklaren de artsen Philippe Monguillot bij aankomst van de ambulannce hersendood. Dankzij videobeelden slaagt de politie erin de daders snel te arresteren. Ze staan bekend bij het gerecht. Twee van hen worden aangeklaagd wegens ‘poging tot vrijwillige doodslag’, de twee anderen wegens het ‘weigeren hulp te verlenen aan mensen in nood.’ Op vrijdagavond 10 juli sterft Philippe Monguillot in het ziekenhuis van Bayonne zonder nog bij bewustzijn te zijn gekomen. De aanklacht wordt geherkwalificeerd naar ‘vrijwillige doodslag’

De zaak beroert de gemoederen in de stad. Een ‘witte mars’ – voor zover die term in tijden van cancel culture nog mag gebruikt worden – brengt zesduizend mensen op de been. Op de begrafenis geeft zowat heel de stad present. De echtgenote van Philippe Monguillot en zijn drie dochters waarderen het gebaar van de nieuwe minister Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin die de dienst bijwoont. President Macron is daarentegen veel discreter, en heeft geen woord over voor de doodgeslagen buschauffeur. Wel spreekt hij, naar aanleiding van andere gevallen van brutale agressie de voorbij maand tegen wetsdienaars over ‘des incivilités’ – ‘onbetamelijk gedrag’. (Zoals de aanval op agenten enkele weken geleden met een mortier.) Het eufemisme lokt een storm van protest uit bij de vakbonden die de politiediensten vertegenwoordigen.

George Floyd

De usual suspects van de linkse pers, met radio France Inter, de kranten Libération en Le Monde bleven opvallend discreet over de identiteit en de motieven van de daders. Voor hen is de moord op Philippe Monguillot een spijtig fait divers zoals we er elk jaar helaas zoveel kennen in Frankrijk. De moeite niet om overdreven veel aandacht aan te besteden. Het centrumrechtse weekblad Valeurs actuelles besteedde er vorige week dan weer een hoofdartikel aan in een dossier over ‘anti-Frans racisme’. Of de daders, zoals Valeurs actuelles laat uitschijnen, racistische motieven hadden, zal het onderzoek moeten uitwijzen. Voorlopig zijn er geen elementen die deze these staven.

De moord op Philippe Monguillot lijkt meer weg te hebben van un crime crapuleux, zoals er elk jaar zoveel plaatsvinden. En Marine Le Pen had er ook beter aan gedaan op haar Twitter-account geen foto te plaatsen van een jonge man die geen uitstaans met de zaak had en die ze in haar ijver om de zaak te recupereren als een van de daders aan de schandpaal nagelde.

De weerzinwekkende moord op George Floyd in de Verenigde Staten heeft wereldwijd de zogenaamde Black lives matter-beweging op gang gebracht. Ze blijft de gemoederen beroeren en verhitte debatten op gang brengen. Ik vergelijk de twee affaires niet. Voor mij is het leven van George Floyd even waardevol als dat van Philippe Monguillot. Naar verluidt hebben George Floyd en de agent die hem voor de ogen van heel de wereld wurgde vroeger samengewerkt als portiers in een dancing en is er van racisme misschien zelfs geen sprake in die kwestie. Dat maakt zijn overlijden er niet minder erg om. Strafblad of niet. De beelden staan op ons netvlies gebrand. Is de zaak-Floyd, zoals sommigen aanvoeren, relevanter omdat het hier om structureel overheidsgeweld zou gaan? Ik weet dat niet. Je kan even goed argumenteren dat de jarenlange laksheid van de overheid in de banlieue een klimaat creëerde waar zinloos geweld als dat tegen Monguillot alledaags wordt. Ook dat is, dunkt me, een maatschappelijk debat waard.

Twee maten, twee gewichten?

Over George Floyd heeft u horen spreken. Over Philippe Monguillot niet. Daarom dit artikel. Er bestaat racisme tegen allochtonen en zwarten, maar er bestaat ook anti-Vlaams, anti-Frans en antiblank racisme. Zoals islamofobie en antisemitisme bestaan, maar ook christianofobie. Valeurs actuelles geeft er in zijn dossier andere, pertinentere voorbeelden van. Te vaak vallen tijdens dagdagelijkse gevallen van zware agressie verwijten als ‘sale blanc‘ of ‘face de craie‘. Of dat meisje dat in 2014 in Evry- Courcouronnes door een bende minderjarigen gedurende uren werd verkracht. ‘Les Français sont tous des fils de putes‘, zo rechtvaardigden de minderjarige daders zich nadien tegen de politie.

Willen de media – de hierboven genoemde, maar de lijst is verre van exhaustief – weer aan geloofwaardigheid winnen, dan doen ze er beter aan het vandaag veel en terecht gehoorde verwijt van de vox populi te vermijden dat ze twee maten en twee gewichten hanteren in hun verslaggeving over ‘fait divers’ waar daders en slachtoffers een andere huidskleur hebben. Dat zou hun wellicht oprechte bekommernis om racisme te bestrijden des te meer kracht bijzetten en engagementen als Black lives matter alleen maar ten goede komen.

Véronique Monguillot

Racisme of een fait divers?