De afgelopen EU-top was ‘historisch’ zei Angela Merkel in haar persconferentie. Dat was hij ook maar niet omwille van de redenen die Merkel aangaf. Charles Michel en Ursula Von der Leyen noemden de deal ‘een symbool voor een sterk en verenigd Europa’. Dat de EU-top bijna vijf dagen aansleepte en de emoties hoog opliepen mag niet verhullen dat juist het gestuntel van Merkel en Macron leidde tot dit vreselijke schouwspel en dat de wrevel tussen de lidstaten nieuwe toppen scheerde.

Framing

Merkel en Macron kondigden afgelopen april uit het niets een noodfonds van 500 miljard euro aan. Commissievoorzitster Von der Leyen deed er 250 miljard euro bij. Geld dat geen van hen bezat. Geen enkel parlement gaf zijn fiat. Nu alles in het gezicht van Merkel en Macron dreigde te ontploffen wees iedereen naar de ‘vrekkige vijf’ landen (een framing want ze hadden ook ‘verstandige vijf’ mogen heten). Als de Europese Unie hier slecht uit komt, dan is het de fout van diegenen die dachten internationaal te scoren zonder de gangbare procedures te volgen en niet van diegenen die de procedures toepasten zoals Nederland.

Het is veel te eenvoudig om de Nederlandse ministerpresident Mark Rutte te beschuldigen van afpersing. Het enige wat Rutte deed was de procedure toepassen. De chaos die tijdens de afgelopen dagen ontstond, was niet zijn schuld, maar die van Merkel en Macron. Eigenlijk heeft Merkel een tweede Wir schaffen das uitgesproken en daardoor de andere EU-lidstaten iets beloofd wat niet aan haar was om te beloven. De aankondiging van het coronaherstelplan door Macron en Merkel afgelopen april was een voluntaristische demarche.

Onrealistische verwachtingen

Marcon zoekt zijn herverkiezing in 2022. De motieven van Merkel zijn veel onduidelijker. Net als bij de vluchtelingencrisis lijkt het een krampachtige poging om de geschiedenis in te gaan als de grootste Duitse Europese staatsman/staatsvrouw sedert Konrad Adenauer. Dat ze bepaalde andere lidstaten mee laat opdraaien voor de immense factuur en een soort Schuldensozialismus vestigde was roekeloos en moest bijna zeker fout lopen.

Net als bij de vluchtelingencrisis wekte Merkel tal van onrealistische verwachtingen en dreigde het voluntarisme te resulteren in complete chaos. Merkel en Macron leken tijdens deze top wel een Siamese tweeling. Telkens samen uit en samen thuis. Dat de Franse president Macron in een Franse colère schoot tegen Rutte (zaterdag) of de Oostenrijkse kanselier Kurz (zondagnacht) geeft perfect aan hoe radeloos de Franse president was. Iedereen wist nochtans dat het hele verzet van bepaalde kleine lidstaten geen akkoord zou blokkeren. Het is een gebruikelijk Europees ritueel en vaak ook slappe komedie voor binnenlands gebruik.

Europese rituelen

Ooit speelden de Benelux-ministers Dehaene, Claes, Lubbers, Dankert en Vandenbroek twee dagen lang komedie over de boetes op overschreden melkquota die de boeren in de Lage Landen moesten betalen en die Italië gewoon weigerde te innen bij hun boeren. Twee dagen kwamen ze om de paar uur de Nederlandstalige EU-correspondenten in het Charlemagnegebouw briefen over hun heroïsche strijd. Toen besloten ze zielig dat ze machteloos alleen stonden (twee tegen tien nog destijds). Ondergetekende vroeg iets later op de afsluitende persconferentie van de Spaanse premier Felipe González in zijn beste Spaans hoe het nu werkelijk zat.

De Spaanse socialist hoorde het in Keulen donderen en antwoordde dat dit gewoon gestemd was en zelfs niet ter sprake was gekomen. Ze hadden vooral over tomaten en sinaasappelen gesproken. De Belgische en Nederlandse boeren zagen hun boetes nooit terug en de Italianen moesten nooit betalen voor hun melkmeer en boterberg die opgekocht was met Europees geld. (En deze journalist mocht de volgende top in Edinburgh niet mee met het regeringsvliegtuig en moest zelf een vliegtuigticket kopen).

De prijs voor een akkoord

Even leek deze EU Gipfel anders. Tot Merkel de banden met de Hongaarse premier Victor Orban aanhaalde om het Frans-Duitse plan door te drukken. Tijdens de vluchtelingencrisis was Orban nog kop-van-jut. Mensenrechten en persvrijheid verloren pijnlijk om als wisselgeld bij het realiseren van de plannen van Merkel en Macron te fungeren. Rutte speelde aanvankelijk handig in op de bestaande Europese voorwaarde om het respecteren van de principes van de rechtsstaat te koppelen aan de te geven financiële steun (subsidie of lening).

Die voorwaarden waren onverteerbaar voor Polen en Hongarije. Orban en zijn Poolse collega Mazowiecki zouden in dat geval ook hun veto stellen en dus de tegen wil en dank de bondgenoot van de ‘vrekkige vijf’ worden. Macron en Merkel offerden alle scrupules jegens de Hongaarse, Poolse en Tsjechische regering op. Dus restte Denemarken, Zweden, Oostenrijk, Finland en Nederland zonder deze conditio sine qua non niets meer om Merkels plannen te torpederen. Wat verder restte was voordeeltjes binnenhalen.

Complexe besluitvorming

Om deze schijnbaar uitzichtloze driehoekverhouding te begrijpen dient de lezer de procedures binnen de EU te kennen. De Europese Unie (EU) bestaat uit drie instellingen: de Europese Raad (van ministers), het Europees Parlement (EP) en de Europese Commissie. Van deze drie heeft enkel de Commissie initiatiefrecht. De andere twee kunnen de Commissie verzoeken initiatief te nemen. Eén uitzondering genaamd het Europees burgerinitiatief kan de Commissie verplichten iets te agenderen. Het volstaat één miljoen handtekeningen te bezorgen aan de Europese Commissie. De Commissie kan dit na agenderen overigens gewoon naast zich neerleggen.

De Europese besluitvorming is complex, maar in principe neemt de Raad enkel ‘op voorstel van de Commissie’ besluiten. Weliswaar bestaan procedures zoals tweede lezing door het Europees Parlement. Eén keer de Commissie met een richtlijn of een verordening komt, wordt de EU-wetgeving materie voor de lidstaten. Bij een richtlijn moet dit vervolgens in nationaal recht omgezet worden (transposition) en bij een verordening heeft die beslissing recht van wet in elke lidstaat zonder dat de nationale wetgever iets in de pap te brokken heeft. Het proces van omzetting is een heen en weer tussen de Commissie en de lidstaten wat uiteindelijk leidt tot een implementatie.

Voldongen feiten

De Raad van de Europese Unie bestaande uit de regeringsleiders van de lidstaten moet over tal van zaken unaniem besluiten. Dit wil zeggen dat elke lidstaat een vetorecht heeft. Bij minder belangrijke zaken volstaat een gekwalificeerde meerderheid (bijvoorbeeld meerderheid van lidstaten en meerderheid van inwoners). Merkel en Macron zaten in de penarie omdat ze een heel groot initiatief namen waar ze dat recht niet hadden en vergaten hun voorstel vooraf te onderhandelen volgens de procedures van de Raad. Een ervaren politica zoals Merkel had kunnen voorspellen dat het coronaherstelplan en de meerjarenbegroting van de EU enkel volgens de bij verdrag bepaalde procedures zou aangenomen kunnen worden.

Met voldongen feiten opdraven was gewoon een heel slecht idee. Indien de Europese Unie nu verdeeld lijkt dan is dit Merkels en Macrons eigen schuld. Dat lidstaten die het gratis geld voor het oprapen zagen, nu fulmineren tegen lidstaten die pasten voor de Frans-Duitse soloslim bewijst gewoon dat een EU zonder vetorecht uitdraait op een Frans-Duitse hegemonie met wisselende steun van die lidstaten die profijt hebben bij de Frans-Duitse plannen. Indien een mislukte EU-top dit aan het licht brengt, dan is dit geen ramp voor het Europees project, maar dat is natuurlijk onaanvaardbaar gezichtsverlies voor Merkel en Macron.

Douanerechten

Mark Rutte kan een fin-de-carrière in een Europese topfunctie allicht vergeten, maar door voet bij stuk te houden bewees hij de waarde van de Europese verdragen en procedures. Merkel en Macron daarentegen bewezen nationale machtspolitici te zijn voor wie Europese verdragen en procedures slechts een noodzakelijk kwaad zijn. De uitbarstingen van Macron bewijzen hoe weinig het Elysée geeft om de belangen van kleine loyale lidstaten.

Dat België als nettobetaler niet bij de ‘vrekkige vijf’ hoorde is merkwaardig, maar misschien bijzonder leep. Nederland haalde voor 18 lidstaten miljarden euro binnen. De douanerechten die in de Europese havens geïnd worden en waarvan de innende lidstaat volgens de plannen maar 10% van zou mogen houden, werden opgetrokken tot 25%. Via Antwerpen, Zeebrugge en Rotterdam levert dat een mooie meevaller op. De opstandige nettobetalers behielden bovendien hun korting op de afdracht naar de EU (het lidgeld) of kregen zelfs een grotere korting. Het moet dan ook geen verbazing wekken dat na vier dagen er enkel winnaars blijken te zijn na deze top. Uiteindelijk bleef één verliezer over: Finland met premier Sanna Marin. Marin sloot zich aan bij de ‘vrekkige vier’ en haalde niks binnen.

Nieuwe federale staat

Merkel zei op 28 juni 2018: ‘Iedereen moet zich houden aan de afgesproken regels; elke lidstaat is verantwoordelijk voor zijn eigen begroting. Er komt geen schuldenunie: stabiliteit en groei zijn onderling afhankelijk..’ Van een schuldenunie zou geen sprake zijn. Op 21 juli hield Merkel als tijdelijk voorzitter van de EU een nieuwe Europese federale staat boven de doopvont die schulden zal aangaan met de kredietwaardigheid van Duitsland (AAA), die de kapitaalmarkt als superlener zal verstoren zodat lenen voor bedrijven en lidstaten duurder zal worden, een staat die de burgers en bedrijven EU-belastingen zal gaan opleggen.

Lidstaten die een loopje nemen met de persvrijheid, mensenrechten of onafhankelijke rechtspraak hoeven zich geen zorgen meer te maken dat de EU als straf in hun portemonnee zal zitten. De schuldenunie is een feit. De volgende stap wordt allicht het schrappen van die vervelende unanimiteit in het Europees Verdrag en dan kan een imperialistische Macron ongebreideld met Merkel de macht van de sterkste invoeren. Ironisch genoeg roepen door deze EU-top nu al vele politici, drukkingsgroepen en zelfs journalisten via Twitter om afschaffing van de unanimiteit. De Europese Unie is na deze top een staat en de lidstaten dreigen gelidstaten te worden.

Victor Orbann

Wir schaffen das 2.0