‘Een nieuwe stap om meer vrouwen op de arbeidsmarkt toe te laten.’ Zo verwelkomde Rajae Maouane, co-voorzitster van Ecolo, maandagavond de uitspraak van een Brusselse rechter die de Brusselse vervoermaatschappij MIVB verplichtte om voortaan ook werkneemsters met hoofddoek op de werkvloer toe te laten. Professor Stijn Baert, als arbeidsmarktspecialist verbonden aan de UGent, plaatst daar flink wat vraagtekens bij. ‘Er spelen vandaag heel wat andere factoren die een hogere drempel opwerpen naar de arbeidsmarkt dan een eventueel hoofddoekenverbod.’

Een sollicitante bond de kat de bel aan nadat de MIVB haar had afgewezen omdat ze een hoofddoek droeg. Zij trok naar de rechtbank, en die oordeelde dat de vrouw daardoor gediscrimineerd werd. Het beheerscomité van de MIVB besliste maandagavond niet in beroep te gaan. De uitspraak bepaalde dat ook werknemers met zichtbare religieuze symbolen voortaan welkom moeten zijn bij de MIVB. Hierdoor kan het bedrijf de facto ook geen vrouwen met een hoofddoek meer weigeren.

Electorale strijd

Met die opvallende uitspraak ging de rechtbank wel regelrecht in tegen het neutraliteitsprincipe dat in de beheersovereenkomst van de MIVB is opgenomen. Bovendien is deze plotse koerswijziging, in de Brusselse context, ook vanuit een breder maatschappelijk perspectief geen klein detail. De vervoersmaatschappij is met zowat 10 000 werknemers de belangrijkste werkgever in het Brusselse gewest. Bovendien groeit de hoofddoek er in ijltempo opnieuw uit tot het symbool van een verhit politiek debat.

De ware inzet is natuurlijk de gunst van de kiezer van allochtone afkomst. Vooral Ecolo krijgt daarbij steeds feller het verwijt zich communitaristisch op te stellen. Afgelopen weekeind nog bestond Maouane het in La Libre te beweren dat de voorvechters van abortus en de voorstanders van een hoofddoek op de werkvloer eigenlijk een strijd voerden. Die vrouwen moesten zich vooral niet van gemeenschappelijk vijand vergissen: die situeerde zich — hoe kan het ook anders — in extreemrechtse hoek. Waarbij ze even uit het oog verloor dat ook in een stevig aantal moslimlanden — gaande van Iran over Irak tot Syrië — abortus enkel toegestaan is als het leven van de vrouw in gevaar is.

Belang van het bedrijf

Vincent Riga (Open Vld), regeringscommissaris bij de MIVB, kan zich allerminst terugvinden in die rechterlijk uitspraak. Hij kondigde gisteren prompt aan dat hij de beslissing van het MIVB-beheerscomité zou aanvechten bij het Brusselse parlement.

‘Ik neem die beslissing als regeringscommissaris, en los van mijn politieke kleur’, benadrukt hij. ‘Wij kunnen niet anders dan in beroep te gaan tegen deze rechterlijke beslissing, omdat ze strijdig is met de beheersovereenkomst en dus een aanfluiting is van de beleidslijn die het management van de MIVB heeft uitgestippeld.’

‘Het klopt natuurlijk dat de leden van het beheerscomité door hun politieke partij gemandateerd zijn. Maar zodra ze daar zitten, zijn ze bestuurders van de MIVB en moeten ze dus beslissingen nemen in het belang van dat bedrijf. Ikzelf heb een achtergrond in het bedrijfsleven, en moest maandag tot mijn verbijstering vaststellen dat het beheerscomité de mening van de ceo én de adjunct-ceo van de MIVB vrolijk naast zich neerlegt. Terwijl dat management de voorbije jaren nochtans meer dan voldoende haar expertise heeft aangetoond. Ten bewijze daarvan het fel gestegen aantal gebruikers van het openbaar vervoer in de hoofdstad. Ik vind dit behoorlijk surrealistisch, en heb dit nooit eerder meegemaakt.’

Of zijn houding in deze dan niet uitermate naïef is, zeker in een dermate gepolitiseerd symbooldossier? ‘Dat is best mogelijk, maar in dat geval heeft het ook geen zin meer om — met alle respect voor mijn collega’s en voor mezelf — tweederangspolitici af te vaardigen in een beheerscomité. Laat ons het debat dan meteen voeren waar het gevoerd moet worden: in het Brussels parlement.’ Door de démarche van Riga krijgt dat parlement die hete aardappel nu dus effectief op het bord, en moet het zich daar binnen twintig dagen over uitspreken. Doet het dit niet — wat geen irreëel scenario lijkt — dan tekent de MIVB dus geen beroep tegen de rechterlijke beslissing. Dan zijn werkneemsters met een hoofddoek voortaan ook welkom bij de vervoersmaatschappij.

Geen beslissende drempel op de arbeidsmarkt

Minstens even fundamenteel als het politieke gehakketak over de hoofddoek is de argumentatie waarvan onder meer Ecolo zich vandaag bedient. Volgens de Franstalige groenen — daarin gevolgd door een deel van de PS — zou dit verbod net remmend werken voor vrouwen van allochtone afkomst die zich op de arbeidsmarkt willen wagen. Waardoor het ook bijzonder contraproductief zou zijn voor het hele integratieverhaal waar rechtse partijen graag mee uitpakken.

Arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) plaatst hier nochtans de nodige vraagtekens bij. ‘Er bestaat relatief weinig onderzoek dat hierover echt uitsluitsel geeft. Wél heeft onderzoek al duidelijk gemaakt dat er veel meer drempels bestaan voor vrouwen met een migratie-achtergrond dan enkel en alleen een eventueel hoofddoekenverbod op de werkvloer. Zo weten we zeker dat ook de culturele achtergrond, het opleidingsniveau, de gezinsplanning en soms dus ook religieuze voorschriften een bepaalde rol spelen in hun lagere vertegenwoordiging op de arbeidsmarkt.’

‘Het probleem situeert zich niet zozeer aan de vraagzijde — de werkgevers dus — maar eerder aan de aanbodzijde. Het aantal werkzoekende vrouwen met een migratie-achtergrond swingt absoluut niet de pan uit. Meer dan de helft van de vrouwen in ons land die uit een niet EU-land afkomstig zijn, werken niet en zoeken al evenmin werk. Het schoentje wringt dus eerder daar. Al sluit ik natuurlijk niet uit dat een hoofddoekenverbod af en toe wel een rol kan spelen. Maar uit de data waarover we momenteel beschikken, concludeer ik alvast dat andere drempels een grotere rol spelen. En laat ons ook niet vergeten dat er natuurlijk ook heel wat privébedrijven zijn waar vrouwen met een hoofddoek vandaag wél welkom zijn.’

Discriminatie en stigma

Uit niet-Belgisch onderzoek blijkt wel dat, vanuit werkgeversstandpunt bekeken, een hoofddoek kan bijdragen tot de etnische discriminatie waarvan vrouwen van allochtone afkomst soms slachtoffer zijn. Er komt met andere woorden een geloofsdiscriminatie bovenop die etnische discriminatie. ‘Meer vrouwen met een hoofddoek op de arbeidsmarkt zouden deze discriminatie misschien kunnen verminderen, omdat het stigma dan sneller zou verdwijnen’, geeft Baert aan. ‘Maar ook hier zie ik anno 2021 geen massief effect.’

‘Tegelijk geven internationaal onderzoek en praktijktesten wel aan dat vrouwen met een migratie-achtergrond die hoger opgeleid zijn ook minder discriminatie ondervinden. Een werkgever zal — al dan niet bewust — sneller bepaalde conclusies verbinden aan een naam die wijst op een allochtone afkomst. Bijvoorbeeld op vlak van motivatie of talenkennis. Feitelijke informatie over de kandidaat die deze vooroordelen kan ontkrachten, zoals een hoog opleidingsniveau, kan in dat geval een meer rationele beoordeling opleveren.’

‘Dit kan dus ook in het voordeel spelen van vrouwen met een hoofddoek: terwijl bepaalde vooroordelen haar kansen op de arbeidsmarkt kunnen verkleinen, kan een hoog opleidingsniveau het oordeel opnieuw objectiveren. In die zin is het optrekken van het opleidingsniveau in mijn ogen dan ook een belangrijker factor om de drempel naar de arbeidsmarkt te verlagen dan de opheffing van het hoofddoekenverbod.’

Vincent Riga

Hoofddoekendebat weer op scherp na conflict bij MIVB