Binnen het schaken is de ‘Siciliaanse opening’ (1. e4 c5) een populaire zet om het spel mee te beginnen. Deze zet werd in de 17e eeuw gespeeld door de Siciliaanse priester Pietro Carrera. De openingszet bij het schaken is van fundamenteel belang voor het verder verloop van het spel. Goed begonnen is half gewonnen, zo ook in de politiek. Op 5 november worden er in Sicilië regionale verkiezingen gehouden. De uitslag is van groot belang voor het verder verloop van het Italiaanse politieke schaakspel.

Volgend jaar trekken de Italiaanse kiezers in zeven van de twintig regio’s naar de stembus en vinden er ook nationale verkiezingen plaats. In 2019 volgen nog drie regio’s en Europese verkiezingen. Er staat dus veel op het spel.

Het Siciliaanse laboratorium

Sicilië wordt weleens het politiek laboratorium van Italië genoemd. En terecht. De regio kreeg in 1946 een autonoom statuut toegekend door Koning Umberto II, twee jaar voor de nieuwe Italiaanse grondwet van 1948. Deze autonomie versmachtte de eis tot onafhankelijkheid en veegde de Movimento Indipendentista Siciliano (MIS) in enkele jaren volledig van de politieke kaart. Dit autonoom statuut werd in 1972 gekopieerd in Alto Adige/Südtirol om er de groeiende onafhankelijkheidsbeweging (of beter de wens tot aanhechting bij Oostenrijk) te stoppen. Met succes trouwens.

Partito Popolare Italiano

De belangrijkste naoorloogse partij in Italië was tot het begin van de jaren 90 de Democrazia Cristiana (DC). De voorloper van de DC was de Partito Popolare Italiano (PPI). Deze christendemocratische partij werd in 1919 gesticht door de Siciliaan Don Sturzo, samen met onder andere De Gasperi. Het betekende de terugkeer van de katholieken in de Italiaanse politiek na de non expedit van Pius IX in 1874, het pauselijk verbod om deel te nemen aan verkiezingen. Don Sturzo, geboren en getogen in Caltagirone, wordt tot vandaag beschouwd als de invloedrijkste Italiaanse katholieke politicus van de 20e eeuw.

Dissidentie

De eerste dissidente beweging binnen de DC ontstond eind de jaren 50 onder de noemer Milazzismo. Silvio Milazzo werd in 1958 door het Siciliaanse parlement verkozen tot minister-president, tegen de wil in van de nationale partijtop. Daarop werd hij uit de partij gezet. Enkele dagen later richtte Milazzo zelf een nieuwe partij op: de Unione Siciliana Cristiano Sociale. Bij de verkiezingen in 1959 behaalde het milazzismo tien verkozenen en werd hij voor de tweede keer minister-president.

Burgerbewegingen

Na het milazzismo volgden er nog enkele Siciliaanse dissidenties. De bekendste was die van Leoluca Orlando, in 1985 verkozen tot burgemeester van Palermo als vernieuwer binnen de DC. Hij kwam al snel in conflict met de oude garde onder leiding van Salvo Lima en Vito Cancimino. Twee Siciliaanse politici die nauwe banden onderhielden met de maffia van de Cosa Nostra en veelvuldig premier Giulio Andreotti. Bij de volgende verkiezingen in 1990 behaalde Orlando een monsterscore, maar zijn tegenstanders binnen de DC beletten hem om zichzelf op te volgen als burgemeester. Daarop richtte hij uit protest La Rete op: de eerste (centrumlinkse) lista civica of politieke burgerbeweging in Italië.

Geholpen door de invoering van de rechtstreekse burgemeesterverkiezing (goedgekeurd door het Siciliaanse parlement in 1992, als eerste regio in Italië) en het politieke corruptieschandaal Mani Puliti (‘propere handen’), werd Orlando in 1993 voor de tweede keer burgemeester van Palermo. Zijn burgerbeweging boekte daarna ook in lokale en regionale verkiezingen in de rest van Italië een bescheiden succes en overleefde tot einde jaren 90. In 2012 maakte hij een comeback als ‘onafhankelijke’ en werd voor de derde keer verkozen als burgervader van Palermo met maar liefst 72,43% van de stemmen.

Politieke barometer

De electorale en politieke akkoorden die in Sicilië gesloten worden, zijn meestal een afspiegeling van toekomstige nationale machtsverhoudingen. De Siciliaanse verkiezingsuitslagen dienen dan ook als barometer voor de nationale politiek. Het succes van de populistische Movimento Cinque Stelle (M5S) bij de regionale verkiezingen in 2012, waarbij ze de grootste poltieke partij werd, was de voorloper van haar nationale succes in 2013. Beppe Grillo, de stichter van de M5S, begreep dat een goede uitslag in Sicilië cruciaal was voor een nationale doorbraak. Hij voerde daarom zelf persoonlijk campagne in bijna alle Siciliaanse steden. Onder veel mediabelangstelling zwom de mediagenieke komiek de zeestraat tussen Reggio Calabria en Messina over. Lang niet slecht voor een 69-jarige die kampt met wat overgewicht.

Vandaag

Vandaag leidt de centrumrechtse kandidaat Nello Musumeci in de peilingen met 40,5%. Deze ex-MSI’er (de naoorlogse postfascistische partij, daarna Alleanza Nazionale) is de kandidaat van Forza Italia (de partij van Silvio Berlusconi), de extreemrechtse Lega Nord (Matteo Salvini) en de nationaalconservatieve Fratelli D’Italia (Giorgia Meloni). Na de succesvolle gemeenteraadsverkiezingen van enkele maanden geleden, zal een overwinning van Musumeci het smeden van allianties tussen deze drie rechtse partijen zeker bevorderen op zowel nationaal als regionaal niveau. Centrumrechts heeft in Sicilië altijd de verkiezingen gewonnen wanneer het samen naar de kiezer trok.

M5S

De rechtse kandidaat uit Catania wordt op de hielen gezeten door Giancarlo Cancelleri, de kandidaat van van de populistische M5S. Hij scoort vandaag zo’n 38,2%. Cancelleri wordt bij winst de eerste minister-president ooit voor M5S. Dat zou een heel belangrijke stap zijn voor deze relatief nieuwe beweging en haar definitef kunnen verlossen van haar naiëve kwajongenskarakter. Of deze beweging daadwerkelijk Sicilië kan hervormen en kan verlossen van cliëntelisme en corruptie blijft een groot vraagteken.

Ter linkerzijde

Ter linkerzijde heerst er voorlopig nog chaos. Er zou een kartel in de maak zijn tussen de sociaaldemocratische Partito Democratico (van premier Matteo Renzi) en Nuovo Centro Destra (Angelino Alfano), de huidige coalitiepartners in de nationale regering. De beoogde centrumlinkse lijsttrekker Fabrizio Micari, de onbekende rector van de Universiteit van Palermo, scoort met 21,3% echter barslecht in de peilingen. Deze score halveert naar 13,3% indien de huidige centrumlinkse minister-president van Sicilië, Rosario Crocetta, toch nog zou beslissen om te kandideren.

Il Megafono

Crocetta, de eerste homoseksuele minister-president van een Italiaanse regio, werd bij de vorige regionale verkiezingen gesteund door de PD. Zijn beweging Il Megafono, geïnspireerd op La Rete, sloot toen een electoraal kartel met de PD en enkele kleinere partijtjes. Maar door het succes van de M5S behaalde hij geen absolute meerderheid. Zijn besluiteloosheid in belangrijke dossiers en het uitblijven van belangrijke hervormingen maken hem weinig populair bij de Sicilaanse kiezer. Om die reden weigert de PD hem vandaag te steunen voor een tweede termijn. Het is mogelijk dat hij zich als onafhankelijke in de strijd werpt, waardoor centrumlinks verder zal verbrokkelen. Een verkiezingsoverwinning zit er voor centrumlinks niet meer in.

Nationale impact

Een slechte uitslag voor de kandidaat van de Partito Democratico (PD), vandaag nog steeds de grootste politieke macht in Italië, zal de druk op reeds gehavende leiderschap van Matteo Renzi doen toenemen. Zijn ster is tanende, de vernieuwing blijft steken in retoriek en het regeringsbeleid wordt niet gesmaakt door de meerderheid van de Italianen. Vele politici zijn uit onvrede opgestapt omdat ze het beleid te rechts vinden. Anderzijds breken linkse alternatieven niet door in de peilingen, integendeel. Een goede uitslag voor rechts in deze verkiezingen zal die partijen waarschijnlijk dichter bij elkaar brengen. Het wordt dan de vraag hoe ze in de coalitie de macht zullen verdelen. Silvio Berlusconi (Forza Italia) heeft namelijk geen zin om zich te onderwerpen aan het leiderschap van Matteo Salvini (Lega Nord).

Le carte napolitane

De verkiezingen in Sicilië worden in de rest van Italië met argusogen gevolgd. Het resultaat zou wel eens de politieke kaarten grondig dooreen kunnen schudden. En kaarten is nog zo een favoriet spel van de Sicilianen. Ze hebben zelfs hun eigen kaartspel, le carte napolitane, een erfenis van de overheersing door de Spaanse Bourbons. Benieuwd wie deze keer de meeste troeven in handen houdt.

Vito Cancimino

De Siciliaanse opening