De Russische taal zit in de problemen. Steeds minder mensen spreken Russisch, ook in de voormalige republieken van de Sovjet-Unie. Ook de Russen zelf, lijken hun taal te verwaarlozen. Poetin beraadde zich over een strategie om van de Russische taal terug een soft power te maken. Dat lijkt de vele minderheidstalen niet ten goede te komen.

Poetin versus minderheidstalen

Poetin zal het dikwijls herhalen: een echte Rus is een orthodoxe gelovige die op zijn minst Oorlog en Vrede van Tolstoj heeft gelezen en uiteraard ook Russisch spreekt. Dit laatste is verre van evident want van de ongeveer 145 miljoen (ieder jaar een pak minder) inwoners van de Russische Federatie zijn er ongeveer tien miljoen die een van de honderd minderheidstalen spreken.

Vele van die talen staan op het punt te verdwijnen. Levend zijn onder meer het Tsjetsjeens en het Tataars. Om de eenheid van het land te bevorderen heeft Poetin vorig jaar gedecreteerd dat het onderwijs van de landstaal van de betrokken, veelal autonome, gebieden niet meer verplichtend kan zijn en desnoods in zeer beperkte mate mag aangeboden worden. De Russisch-sprekenden moeten niet verplicht worden in eigen land, tegen hun zin, een vreemde, moeilijke tweede taal aan te leren. De Tataren protesteerden onmiddellijk en betoogden in Kazan. De Tsjetsjenen reageerden niet. Dictator Kadyrov gaat zijn eigen weg. De nationale taal in zijn republiek is en blijft het Tsjetsjeens wat Poetin ook moge beweren.

Russische minderheden staan op hun strepen

Andere minderheden richtten inderhaast het Democratisch Congres van Russische Volkeren op en ook Stop Language Genocide. Die roepen via het internet op tot verzet en publiceren manifesten. Dat alles veroorzaakt een omgekeerd effect dan aanvankelijke gepland: Poetin heeft nu af te rekenen met een hernieuwd nationalisme van zijn niet –Russisch- sprekende volkeren.

Poetin moet ook strijd leveren op een ander taalfront. Op 6 november kwam in het Kremlin de Presidentiële Raad van de Russische Taal bijeen onder voorzitterschap van Vladimir Tolstoj (jawel, een afstammeling van de grote schrijver)en in aanwezigheid van president Poetin die het debat naar zich toetrok. Tolstoj riep op tot de strijd tegen de zogenaamd ‘beschaafde landen’ die een ware oorlog tegen het Russisch voeren. Ze willen het Russisch uitschakelen en zelfs verbieden in hun landen.

Toch is het Russisch op zeven talen na, de meest gesproken taal van de wereld. De officiële cijfers spreken van 145 miljoen in de Russische Federatie (een beetje overdreven) en 258 miljoen in andere naties. Dit laatste cijfer is zeker en vast overdreven. Zonder ze te vermelden, dacht Tolstoj aan de Baltische staten met hun grote Russische minderheden die die kleine inheemse moeilijke talen moeten leren en Moldavië en Oekraïne waar het Russisch in bepaalde periodes als officiële taal was afgeschaft. Dat was trouwens de aanleiding van de afscheiding van Transnistrië van Moldavië en de oostelijke gebieden en de Krim van Oekraïne.

Russische diaspora als machtsmiddel

Ook in de andere republieken van de vroegere Sovjet-Unie wonen tientallen miljoenen Russen die er nu het droeve lot van een minderheid ondergaan. Vroeger waren ze ook een minderheid maar politiek waren ze er de baas. De Russische regering moet hun rechten verdedigen. Nostalgie naar de glorierijke dagen van de Sovjet-Unie kwam duidelijk tot uiting. Natuurlijk mogen volgens Tolstoj ook de talrijke Russische diaspora In Europa, Noord en Zuid-Amerika en de rest van de wereld niet vergeten worden. Ze blijven een formidabel wapen in Russische handen en moeten in gevechtssterkte gehouden worden.

Poetin noemde het woord ‘oorlog’ overdreven. Een aantal regeringen lijken inderdaad hun Russische diaspora te viseren. Dit is voor hem onbetamelijk en tegen de mensenrechten in, die aan iedereen het recht op het spreken van zijn of haar moedertaal garanderen. Poetin wou het ook niet over een wapen hebben, maar ziet het Russisch eerder als een soft power. Hij toonde zich minder nostalgisch dan Tolstoj. Hij legde uit waarom de Oost-Europeanen het nu vertikken om Russisch te leren. Vroeger waren ze zowel politiek, militair als economisch afhankelijk van de Sovjet-Unie. Wie carrière wou maken, moest noodgedwongen Russisch leren. Nu hebben ze zich afgewend van Rusland en zijn er zelfs bang van. Waarom zouden ze dan Russisch leren?

Stuntelig taaltje?

Slechts wanneer we een welvarend, en aantrekkelijk land worden zullen buitenlanders opnieuw Russisch leren, aldus Poetin. De Russische regering moet het hen en de Russen ook makkelijker maken: we moeten via grammatica’s en woordenboeken de Russische taal codificeren. De overheid in al zijn vormen, het onderwijs en alle media zouden verplicht worden er niet van af te wijken. Dus één standaardtaal voor iedereen in binnen en buitenland. Hierbij verwees hij zonder hem te noemen naar de filoloog professor Gasan Gusejnov van de Economische Hogeschool van Moskou die via zijn facebook-pagina een rel had ontketend door zijn medeburgers op een bitsige manier te verwijten dat ze een onbeschaafd en stuntelig Russisch praten. Een taaltje een beschaafd volk onwaardig!

Poetin die de bijeenkomst domineerde, wou ook een oplossing voor het probleem van het gebrek aan leraars aan de dorpsscholen. Iedereen wil in een grote stad en bij voorkeur in Moskou werken waar tot drie maal meer verdiend wordt dan in de provincie. Ook is er een te kort aan studenten die Russische taal en filologie studeren. Aan minister van onderwijs vroeg hij dat probleem op te lossen door voldoende studiebeurzen te voorzien.

Het gaat dus niet zo goed met het Russisch. Dit heeft te maken met de geringe uitstraling van het land. Poetin is voortdurend bezig om van Rusland een sterke glorierijke natie te maken. Diplomatiek en militair is er grote vooruitgang gemaakt. De economie sputtert vooralsnog tegen en het Russisch verloedert en is zelfs voor de Russen niet meer aantrekkelijk. Ze zijn niet meer fier op hun eertijds zo rijke en machtige taal. Ook op buitenlanders oefent het Russisch geen aantrekkingskracht meer uit. Integendeel. Het lijkt dus de plicht van de Russische regering en dus ook en vooral van Poetin om dit tij te keren.

Vladimir Tolstoi

Politieke strijd om de Russische taal