De Soevereine Militaire Hospitaal Orde van Sint Jan van Jeruzalem, van Rhodos en van Malta meestal kortweg de Orde van Malta genoemd, kwam bij ons twee keer in het nieuws: een keer in verband met de corruptie rond de afkoopwet ten voordele van de Oezbeekse Belg Chodiev- en een keer omdat u ergens kan gehoord hebben dat de Grootmeester Fra. Matthew Festing is afgetreden na een schandaal dat draaide rond het uitdelen van … condooms.

Hospitaalbroeders -ridders

Er zijn in de wereld vele (pseudo-)ordes van Malta, maar er is maar één echte. Hun oorsprong gaat terug naar een hospitaal, toegewijd aan Johannes de Doper, in Jeruzalem in 1023. De hospitaalbroeders zijn als religieuzeorde ontstaan in 1113 toen ze zich losmaakten van de benedictijnen. Ze waren toen de Orde van Sint Jan Van Jeruzalem en legden zich toe op het verplegen en beschermen van pelgrims. Door die beschermingsopdracht kwamen er naast de broeders algauw ook ridders bij.

Toen de geschiedenis van de Kruistochten eindigde met de val van Jeruzalem moest de orde verschillende keren verhuizen, tot ze in 1309 op Rhodos terechtkwam. Dat eiland verloren ze na een belegering in 1522. Keizer Karel V schonk de orde dan in 1530 het eiland Malta. Zo weet u nu ook hoe de orde aan haar (lange) naam komt. De Orde werd uit Malta verdreven door Napoleon en sindsdien is de soevereine orde nog wel soeverein, maar zonder grondgebied. De hoofdzetel ligt, alweer na enige omzwervingen, in Rome. U weet wel, daar waar u door het sleutelgat van de poort de Sint Pieter kan zien.

Soeverein

Hoewel de Orde zich graag wil gedragen als een soevereine staat, vergelijkbaar met Vaticaanstad, wordt ze niet echt als dusdanig erkend. Internationaal heeft ze een status die vergelijkbaar is met andere wereldwijd actieve liefdadigheidsinstellingen. Ze hebben dan ook het statuut van ‘waarnemer’ bij de VN, zoals bijvoorbeeld ook Vaticaanstad of het Rode Kruis. Toch onderhoudt de Maltezer Orde diplomatieke relaties met 106 landen, niet met België, daarmee heeft de Orde een ‘officiële relatie’. De Orde van Malta heeft dan weer wel een ambassadeur in Palestina. De diplomaten van de Orde van Malta hebben een internationaal erkend diplomatiek paspoort.

De Orde van Malta is ook binnen de kerk soeverein. Er is dus geen kardinaal-protector, een verbindingsman tussen de orde en de paus, die het pauselijk gezag vertegenwoordigt. Er is wel een kardinaal-patroon, een verbindingsman met enkel moreel gezag. Op dit moment is dat Kardinaal Burke (66 jaar, uit de VS), onthoudt u die naam. Burke werd Kardinaal-patroon van de Orde van Malta in 2014 nadat hij door de paus in 2013 uit zowat elke functie in de curie werd gezet. Kardinaal Raymond Burke (c) Reporters

Leden

De eeuwenoude orde houdt zich aan de eeuwenoude regels, dat is al een eerste reden waarom ze tot de verbeelding spreekt en zovele lookalikes heeft. Die lookalikes hebben wel niet allemaal drie standen in hun structuur, gaande van religieuzen over ‘gehoorzamen’ tot ‘volgers’. Volgens de traditionele criteria moet je tot de adel behoren (je 16 overgrootouders moesten van adel zijn) om lid te kunnen zijn van de Orde. Al zijn die criteria de jongste jaren afgezwakt en heeft men in de ingewikkelde structuur ook plaats gemaakt voor niet-edelen (er zijn ook landen waar adel niet bestaat). Iedereen kan mits speciale toestemming ook in de structuur opklimmen en ‘intreden’. Om het geheel af te maken zijn er de rode en zwarte ceremoniële kledij. De mythe kan dan echt beginnen.

De echte Orde zou zo’n 13.500 leden tellen een veelvoud aan vrijwilligers en zo’n 20.000, vooral medisch, personeel in dienst hebben. Het fortuin van de orde wordt geschat op 1,7 miljard euro. In de geschiedenis kreeg de Orde van Malta delen van de bezittingen van de opgedoekte Orde van de Tempeliers. Ook dat helpt de mythevorming. De orde is actief in 90 landen.

Chodiev

Wat is hun rol nu in de affaire rond de ‘afkoopwet’? Uit Frans gerechtelijk onderzoek eind november 2016 blijkt dat Jean-Pierre Mazery, grootkanselier van de Orde van Malta van 2005 tot 2014, het eerste contact legde tussen Armand De Decker en een medewerker van president Nicolas Sarkozy, ordelid Jean-François Etienne des Rosaies, in een poging om de Belgische financiële afkoopwet sneller door het parlement te doen goedkeuren.

Condooms

In december 2016 ontstond een crisis binnen de Orde. De grootkanselier, de derde in rang in de Orde, Albrecht Freiherr von Boeselager, werd door de Grootmeester Matthew Festing afgezet omwille van ‘zwaarwichtige redenen’. Al gauw werd verwezen naar een hulporganisatie in Myanmar, waarmee de orde samenwerkte en die, met medeweten van von Boeselager, in 2013 condooms zouden uitgedeeld hebben. Volgens bepaalde media zou von Boeselager verweten zijn een ’te liberale’ koers te varen. De Duitser was in 2014 verkozen tegen de zin van de Grootmeester en die leek in een oude zaak een reden gevonden te hebben om van de Grootkanselier af te geraken.

Von Boeselager, een jurist, aanvaardde zijn ontslag niet en wendde zich tot het Vaticaan. In het Vaticaan gingen alle alarmbellen af. Want de zaak was al eens met de paus besproken door Kardinaal Burke, patroon van de Orde. De conservatieve Burke is een openlijk tegenstander van paus Franciscus, die hij verwijt niet strikt genoeg te zijn in de leer, onder andere in de seksuele moraal. De condoomkwestie leek ideaal om ook de paus mee te sleuren in een schandaal.

Kardinaal Burke zocht in november 2016 steun bij de paus om von Boeslager te ontslaan omwille van die condoomaffaire. Maar zover wilde de paus niet gaan. Hij heeft zich beperkt tot een brief met de vraag aan de Orde om hun geschillen bij te leggen. De paus voelde zich gebruikt en zag na de klachten van von Boeselager in dat er, ook met hem een spel werd gespeeld en liet een onderzoek instellen. Dat werd door de ‘soevereine orde’ niet geapprecieerd. Grootkanselier Festing werd daarbij gesteund door Kardinaal Burke.

Aartsbisschop Silvano Tomasi verzamelde voor de paus genoeg getuigenissen en documenten om tot het inzicht te komen dat aan de paus niet het volledige verhaal was verteld. Von Boeselager had in het condoomschandaal wel op de juiste manier ingegrepen. Tijdens een audiëntie op 24 januari kreeg Grootmeester Festing van paus Franciscus, de rekening voor het openlijk uitdagen en misleiden van de paus. Festing, Grootmeester benoemd voor het leven, kreeg van de paus het verzoek om af te treden. Ongezien in de geschiedenis van de Orde. Maar de Grootmeester trad af, ondanks druk van, alweer, Kardinaal Burke, om niet toe te geven aan de pauselijke vraag. Waarbij Burke alweer openlijk de paus tartte. De paus liet daarop alle beslissingen van de Grootmeester sinds 6 december nietig verklaren. De soevereine raad van de Orde volgde de paus volledig en bekrachtigde de pauselijke vraag. Enkele dagen later liet de paus in een brief verstaan dat er een geestelijk afgevaardigde van het Vaticaan zou komen om ‘de geestelijke vernieuwing van de Orde, meer in het bijzonder van de leden die geloften afgelegd hebben’ in goede banen te leiden.

Wanneer de Soevereine raad van de Orde van Malta samenkomt om een nieuwe Grootmeester te verkiezen (een procedure vergelijkbaar met een conclaaf) is nog niet geweten. Maar ondertussen benoemde paus Franciscus aartsbisschop Giovanni Becciu als persoonlijke afgevaardigde om de spirituele bezinning van de Orde te leiden. Alweer werd kardinaal Burke buitenspel gezet.

Nu weet u waar de scenarioschrijvers van The Young Pope de mosterd halen.

Foto © Reporters (Paus Franciscus ontvangt de Grootmeester van de Soevereine Orde van Malta, Fra Matthew Festing, vergezeld door leden van de regering van de Orde in hun traditionele rode militaire kledij. juni, 2016.)

Philipp von Boeselager

De wan-Orde van Malta