Brief

De brief van Bonny is een belangrijk document, niet slechts voor regionaal gebruik, de brief, 23 bladzijden, stond op de webstek van het Antwerpse bisdom in vijf talen (Nederlands, Frans, Engels, Duits en Italiaans). Voormalig kerkjournalist Jan Becaus zou de brief ook kunnen omschrijven als ‘gene kattenpis’. De brief is geen hartenkreet van een bekommerde bisschop. De brief is een goed opgebouwd programma van de zogenaamde progressieve christenen, wat de Amerikaanse kerkpers liberal catholics noemt, zij die verandering willen.

In de pers werd er nogal gefocust op ‘de boodschap naar de synode’ (waar bisschop Bonny niet bij aanwezig zal zijn, voor ons land is de afgevaardigde aartsbisschop Leonard), alsof het om onderhandelingen over een regeerverklaring gaat, wordt er gegoocheld met communie voor echtgescheidenen, erkenning homohuwelijk, …, maar zo eenvoudig ligt dat niet. Bonny beseft maar al te goed dat er een harde ‘doctrinaire groep’ is die vast wil houden aan de regeltjes, die groep heeft altijd sterke vertegenwoordigers gehad en met Johannes Paulus II en Benedictus XVI had die groep ook de paus aan hun zijde. Die beide kerkleiders waren ook van mening dat de paus in zulke zaken het laatste woorden heeft. Zoals de kerkvader Augustinus het formuleerde: als Rome heeft gesproken is de zaak gesloten. Roma locuta, causa finita.

Bonny laat zien dat hij tot ‘die andere groep’ behoort. Een groep van eerder pastoraalbetrokken kerkleiders. Niet zozeer begaan met het volgen van de regels, wel met mensen nabij zijn. De kerk moet mensen die het moeilijk hebben steunen en ze niet nóg meer beschuldigen. En niet Rome heeft het laatste woord, wel het geweten van elke gelovige. Bonny pleit ervoor ‘het geweten opnieuw haar rechtmatige plaats te geven’. Dat is een andere benadering dan vandaag gangbaar is, zeker in Rome.

Consensus

Het conflict (dat al even aan de gang is) gaat in de kern niet over de seksuele moraal, die is wel een symbooldossier. Bonny geeft in zijn brief goed aan waarom. Humanae Vitae, de encycliek uit 1968 van Paulus VI die de huidige leer van de Kerk over huwelijk en seksualiteit omschreef, een breuk was met het Tweede Vaticaanse Concilie. De besluiten van het concilie werden in consensus genomen (soms met alle gevolgen vandien, dat kennen we als ‘Belgische compromissen’). Bonny brengt in zijn brief in herinnering dat Humanae Vitae inhoudelijk tegen een belangrijke groep adviseurs inging. Zo wordt een bepaalde theologische visie, noem het een bepaalde traditie, als enige norm voor de hele Kerk naar voren gebracht. Dat stootte al in 1968 zelf op protest, Bonny vertelt zo de ankedote over de stukgelopen vriendschap tussen Mgr. Charue, de toenmalige bisschop van Namen, en Paulus VI over Humanae Vitae.

Meer nog dan de aanpassing van de seksuele moraal is het Bonny, en een belangrijke groep prelaten en kardinalen en gelovigen, te doen om een ‘collegiaal bestuur’ van de Kerk, in lijn met Vaticanum II. De vergadering van bisschoppen en niet enkel de paus zou dan de lijnen uitzetten. De paus is dan een ‘primus inter pares’, de voorzitter van de vergadering, verantwoordelijk voor de praktische uitvoer. Het is een kerkbeeld dat onder Johannes Paulus II en Benedictus XVI ver weg was.

In Bonny’s brief klinkt ook heel duidelijk de roep om de verschillende theologische tradities een plaats te geven, te gunnen binnen de katholieke Kerk. Sinds Vaticanum II heeft een bepaalde stroming zich geprofileerd als de enige doctrine en traditie van dé Kerk. In de Kerk moet plaats zijn voor vele opvattingen, die vaak een lange traditie hebben in de geschiedenis van de Kerk. Het zou de Kerk verrijken.

Daarnaast is er ook de vraag wat de plaats moet zijn van de ‘leken’. In de leer van de Kerk bestaat het principe van de sensus fideï, het idee dat de Geest de kerk leidt op haar weg in de geschiedenis. Bonny stelt daarbij vast dat een groot deel van de gelovigen de seksuele leer niet volgt en zich toch in eer en geweten katholiek noemt, zelfs verantwoordelijkheid opneemt in de Kerk. Dat zou ‘Rome’ tot nadenken moeten stemmen.

Niet nieuw

Hoe interessant ook, nieuw is het allemaal niet. Tenzij… In de brief van Bonny wordt heel slim geciteerd. De brief rijgt de citaten van decreten van Vaticanum II naadloos aan citaten uit brieven van paus Franciscus. Die op dezelfde lijn blijken te staan.

En opmerkelijk. In de lijst van deelnemers voor de synode die gisteren (9 september 2014) is vrijgegeven prijken de namen van twee kardinalen-emeriti die in eerdere bisschoppensynodes de kat de bel aanbonden als pleitbezorgers voor het herzien van het communieverbod voor echtgescheidenen: Walter Kasper en Godfried Danneels. De twee staan op de lijst onder de noemer ‘Door de paus aangewezen deelnemers’. Johan Bonny werkte, voor hij bisschop van Antwerpen werd, in het Vaticaan voor kardinaal Kasper en van die laatste wordt gezegd dat hij een belangrijke rol speelde in de keuze van het conclaaf voor Bergoglio als nieuwe paus.

Veranderen

Zal er echt iets veranderen op de synode? Daar durft geen enkele Vaticaanwatcher zijn/haar hand voor in het vuur steken. We mogen niet vergeten dat het Europese perspectief niet het enige is. Op de synode komt de Wereldkerk bijeen. In andere continenten gelden vaak andere sentimenten. Maar dat de paus deze keer niet tot het ‘doctrinaire kamp’ behoort kan veel mogelijk maken.

Ook niet te vergeten, de molens van de Kerk draaien langzaam. Deze synode wordt gevolgd door een volgende, in oktober 2015, die de pastorale implicaties bekijkt van wat dit jaar is besproken.

In feite zijn alle theologische en andere argumenten bekend. De discussie is onder de deelnemers vaak al verschillende keren gevoerd. Als het dit keer een andere uitkomst krijgt is dat de pauselijke factor. Als het Franciscus echt menens is met de Kerk meer moeder dan rechter te laten zijn, heeft hij met deze synode wel een gouden kans.

Foto © Reporters

Walter Kasper

Kerkelijke kracht van verandering