Joël De Ceulaer is een uitstekend journalist, van het beste wat we hebben in Vlaanderen. Voilà. Dit is op Doorbraak een stevige binnenkomer. Het risico dat er nu een aantal abonnementen sneuvelen is niet denkbeeldig, maar dat went. Want, after all, in Doorbraak moet er doorbroken worden. En dus nog een keer: De Ceulaer is geen pocoschrijver, ook geen salonsocialist of wat ander fraais ik al heb gelezen.

Denkt zelf na

Hij denkt zelf na – en dat is in de Vlaamse journalistiek eerder uitzondering dan regel. Walter Lippmanns Where all think alike, no one thinks very much is een als maar warmer deken waarin het prettig en lui leven is. Zo is De Ceulaer niet. Integendeel. Moeilijk gaat ook, is zijn devies. Zo is hij een van de zeer weinige journalisten die eist altijd zijn eigen eten te betalen. Ik heb hem ooit eens één cola willen betalen: man, man, man, wat was me dat! Maar beter dat natuurlijk dan voor een appel en een ei het riante buitenlandse vakantiehuis van een politicus af te huren.

Joël De Ceulaer (vanaf nu JDC) heeft een boekje geschreven over Bart De Wever (vanaf nu BDW). De tragiek van de macht, heet het. En ik kan het u nu al zeggen: het is zeer de moeite waard. En niet alleen omdat het sowieso gezond is eens een andere mening te lezen. Het is ook goed gedocumenteerd; er is aan gewerkt. En hoewel ik het op een behoorlijk aantal punten niet met hem eens ben, kan wie eerlijk, oprecht en niet vooringenomen is, niet zeggen dat het dom is, of vals, en dus ook niet vooringenomen. Net zoals JDC zelf het vaak niet eens is met BDW, maar tegelijk is hij een niet eens stiekeme bewonderaar.

Gelijkenis tussen JDC en BDW

Het is, als je erover doordenkt, zelfs merkwaardig hoeveel gelijkenis er is tussen JDC en BDW. Zo komt – lezen we bij JDC – BDW bij de opbouw van zijn partij tot de conclusie dat politici teveel dingen zeggen waarover iedereen het eens is. Een zinnetje als ‘Wij gaan voluit voor de wereldvrede’ doorstaat nooit de negatieproef, en is dus betekenisloos en voorspelbaar slaapwekkend. BDW besluit iets anders te doen. Hij zegt dingen waarmee je het oneens kan zijn. Dat werkt. Ik ben er vrijwel zeker van dat De Ceulaer in de journalistiek exact hetzelfde doet.

Nog gelijkenissen? Beiden zijn volhardend. Anderen zullen zeggen: fanatiek en obsessief. Beiden weten dat eerst het verhaal moet komen, en dan de verpakking. Dat is overigens – geheel terzijde – een tip voor Conner Rousseau.

Onvermijdelijkheid

JDC heeft voor zijn boekje over BDW voor de briefvorm gekozen. Naar analogie met zijn zaterdagse brieven in De Morgen. Dat heeft voor en na’s. Voordeel is de lees- en behapbaarheid: ook het boekje leest als een trein. Nadeel is de personalisatie: het lijkt alsof het gaat om een persoonlijk meningsverschil. Zeker als je verneemt dat BDW aan JDC sinds 2013 elk interview weigert. Maar JDC gaat daar slim mee om en maakt van dat nadeel een voordeel: het bewijst dat hij, anders dan zovele anderen, wél kritisch is. Dat is een tournure die ook uit het hoofd van BDW zou kunnen komen.

De tragiek van de macht is bovendien interessant omdat het net zo goed over De tragiek van de journalistiek gaat. Als we er tenminste mogen vanuit gaan dat tragiek onvermijdelijkheid impliceert. De machtigen zullen ooit aan hun eind komen – niemand is daarvan meer doordrongen dan BDW, al verdenk ik hem ervan dat hij Yeats heeft gelezen en zijn downward to darkness [but – SB] on extended wings, waarbij dat laatste de val vertraagt, als de wind goed zit kan je zelfs nog stijgen.

Van mening veranderen

De politieke journalistiek heeft een gelijkaardig onvermijdelijk probleem. Ze hebben het over politiek alsof ze zouden moeten schrijven over bloemkool zonder die groente ooit te hebben gegeten. Ze kennen de geschiedenis, de samenstelling, de bereidingswijze, enz.. Maar nooit hebben ze bloemkool gegeten. Dat is eeuwig problematisch. Al moet dat uiteraard geen enkele journalist beletten om het uitgebreid over politiek te hebben.

Zo kan JDC zich kennelijk niet voorstellen dat ook BDW soms van mening mag/kan/moet veranderen. Jazeker, ik heb ooit een zeer bekend Vlaams politicus geïnterviewd die zei dat hij al 40 jaar hetzelfde zei, waarop ik opmerkte – het was er uit voor ik het zelf wist: ‘Misschien is net dat uw probleem’. Ik heb toen heel veel scheldmails gekregen.. Maar toch: ook een politicus kan/mag, wat zeg ik MOET zijn meningen bijstellen. Alleen de doden zijn par nature consistent.

Negatieproef

Ik kan me goed voorstellen dat de historicus BDW in 2002 – zoals veel andere historici – niet echt te vinden was voor een canon. Ik ben blij dat de politicus BDW in 2019, ondanks de hem bekende bezwaren, vindt dat basale historische kennis moet. BDW en JDC zijn het er overigens over eens dat teveel progressieve nieuwlichterij ons onderwijs naar de vaantjes heeft geholpen.

Ik kan me goed voorstellen dat de intellectueel BDW begrijpt hoe bevrijdend de lach kan zijn – Aristoteles wist dat ook. Maar is het dan fout of inconsequent dat een politicus/burgemeester, die de boel bijeen moet houden, vindt dat je desondanks niet met alles mag lachen, en dus ongelukkig is met de Aalsterse karikaturen van joodse mensen? Ook hier geldt de negatieproef…

Nog zoiets. Ik was bepaald onder de indruk toen BDW vertelde hoe hij over Zwarte Piet van mening veranderde: een zwarte medewerker uit Ivoorkust had hem tijdens een autorit uitgelegd hoe kwetsend hij die Zwarte Pieten vond. De Wevers andere beschouwingen bleken op slag te vervallen.

Mars naar het stadhuis

En dan is er ook bij JDC de nodige portie bloemkool: dingen die je niet kunt weten, ook al zie je ze. Het is wat in mijn journalistentijd JL Dehaene mij altijd zei: ‘Gij denkt dat dat allemaal gepland, georkestreerd, ja zelfs gecomplotteerd is. Awel, planning, orkestratie en zeker complot veronderstellen intelligente organisatie. Ik moet u dus diep teleurstellen’ (waarna luid hoorbaar gnuiven).

De vervaarlijk ogende mars naar het stadhuis in 2012 was inderdaad gepland, maar die is gewoon uit de hand gelopen: teveel volk. En zeggen dat BDW niet zal rusten voor het VRT-journaal in geel-zwart wordt geverfd, met het nieuwsanker in bijbehorende outfit, dat is een zware onderschatting van BDW’s intelligentie. Ik zal een toegift doen: dat soort gedachten bestaan binnen de N-VA, maar niemand kan beter dan BDW die ideeën in één beweging eerst koesteren en daarna totaal onschadelijk maken.

Crisismanagement

En dan een cruciaal thema bij JDC: BDW is niet in staat crisissen te beheren, met twee bewijzen: Marrakesh en Corona. Bij de Coronacrisis kon er geen regering PS-N-VA worden gevormd, en dus kon BDW ook geen rol spelen in het crisismanagement. Dat klopt, en niet langer dan vorige vrijdag hoorde ik bij VTM BDW zeggen dat zijn partij in de voorbije maanden in een halfslachtige positie heeft gezeten. Maar daaruit concluderen dat BDW geen regering kon vormen – en dus niet zien dat het Paul Magnette was die door zijn achterban is teruggefloten – en bijgevolg ook niet in staat is die crisis te beheren, is én kort door de bocht én te grote stappen en dus te snel thuis.

Marrakesh is een ander verhaal. Daar is effectief een fout gemaakt: niemand had dat probleem zien komen. Ook niet de ministeriële kabinetten van toen, en dat had eigenlijk gemoeten. Terwijl – alweer met dank aan JL Dehaene die daarover altijd het omgekeerde zei van wat hij in de praktijk deed – men meestal problemen kan oplossen vóór ze zich stellen.

Catch 22

Maar het Marrakesh-probleem was er, en kon niet meer worden opgelost. Ook en vooral door de onwil van de Vlaamse coalitiepartners. Waardoor er een Catch 22 ontstond: in de regering blijven tastte de geloofwaardigheid van het partijdiscours aan; eruit gaan tastte de geloofwaardigheid als beleidspartij aan. Er is gekozen voor de minst slechte oplossing. Zegt mijns inziens niets over crisismanager BDW.

Uit het Marrakesh-verhaal leidt JDC af dat de partij is opgeschoven naar (extreem)-rechts. Met de te verwachten verwijzingen naar het verwijderde Facebook-filmpje, naar de tweets van Theo Francken ook. Met een voor Vlaams-nationalisten goed gevonden zinnetje dat erop neerkomt dat BDW de facto aan racisten amnestie heeft gegeven. En uiteraard is er dan nog nauwelijks verschil tussen de N-VA en het Vlaams Belang.

Loskomen van clichés

Goede Joël – ik neem pour les besoins de la cause nu de briefvorm over – dat klopt niet. Ja, dat filmpje was er geweldig over; het is daarom ook meteen verwijderd. Er zijn effectief een paar zeer kwalijke tweets, maar uitgerekend niet bij Theo Francken. Of bij Francken alvast niet meer dan bij jou of bij mij. Ik zweer het je: Francken is stukken linkser – ik kies zorgvuldig dat woord – dan iedereen denkt.

En, goede Joël, een journalist van jouw carrure moet kunnen loskomen van clichés, alle clichés. Niet alleen over Francken of over het migratiethema trouwens. BDW is geen neo-liberaal die à la Thatcher en Reagan bezig is met starving the beast (het bewust verkleinen van overheidsinkomsten waardoor op den duur wel moet bespaard worden). Je moet trouwens ook eens naar de werkelijkheid kijken achter een reputatie: toen Thatcher begon ging 22,9% van het BBP van het Verenigd Koninkrijk naar sociale uitgaven; toen ze stopte was dat 22,2%. En de slanke staat van Reagan had meer van doen met veranderde boekhouding dan met besparingen. Maar BDW heeft daar niets mee van doen. Je bent te goed om te vallen voor clichés en onzin.

Nog zoiets. Je bent geobsedeerd door de debatfiches van de N-VA. Op blz 130 heb je die over racisme en discriminatie gereconstrueerd. In exact 12 zinnetjes. Zal ik jou eens iets zeggen? Waren er binnen de N-VA maar meer zo’n coherente, messcherpe beschrijvingen van de werkelijkheid geweest! Ik heb dat nooit gekregen. Wel 10, 20 of zelfs 30 bladzijden. In alle eerlijkheid: jouw debatfiche is stukken beter.

Belgische IS-strijders

Maar ik heb jou met genoegen gelezen. Over Bracke & Crabbé, over Hans Van Temsche, over waar het in de politiek echt op aankomt, over Theodore Dalrymple, over het natiegevoel van de Vlaming, over de te kleine fichebak van de gemiddelde journalist, over Alexander De Croo en BHV – alleen op dat laatste zit je er naast, denk ik.

En je maakt ook een opmerking waar ik echt geen blijf mee weet: hoe kan de N-VA eisen dat criminele vreemdelingen die hier zijn veroordeeld hun straf uitzitten in eigen land, én ook eisen dat Belgische IS-strijders worden berecht en ook gestraft waar ze hebben gevochten? Het klopt dat dat niet klopt. Daar heb ik niet van terug. Maar dat zal aan mij liggen, én – bovenal – ik hoef sinds enige maanden ook niet te kunnen antwoorden.

Met de meest hartelijke groeten, totus tuus.

Walter Lippmann

Het eiland

Gezocht: politiek leiderschap

De tragiek van de journalistiek