Prins Willem van Oranje (1533-1584), graaf van Nassau-Dillenburg, is de zoon van Willem de Rijke en van Juliana van Stolberg. Hij is onder meer stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland en leidt de opstand van de Nederlanden, toen nog niet opgedeeld in Noord en Zuid, tegen Spanje.

De Apologie is een verantwoording van zijn beleid en een scherpe aanklacht tegen de politiek van Filips II van Spanje en het Spaanse bezettingsregime. Ze is tevens een algemeen erkende mijlpaal in de politicologie, nl. de expliciete en uitvoerige argumentatie van de volkssoevereiniteit die voorrang heeft op de wil van de monarch en desgevallend een volksopstand legitimeert.

De Apologie van Willem van Oranje volgt op de Pacificatie van Gent die hij in 1576 afkondigt en die de ‘Generale Unie’ van alle 17 Provincies der Nederlanden tot stand brengt. Koning Filips II doet Willem van Oranje op 15 maart 1580 in de ban. Dit betekende dat Willem vogelvrij is. Iedereen heeft het recht om hem zomaar te doden. Bovendien zal de moordenaar voor zijn ingreep beloond worden en zal hem zijn daad vergeven zijn. Over dat laatste waren afspraken met de paus gemaakt. De moordenaar van Willem van Oranje, Balthazar Gerards, zal inderdaad ook in de adelstand worden verheven en verkrijgt absolutie van de paus voor zijn misdaad, maar hij raakt niet weg, wordt meteen gevangengenomen en terechtgesteld.

Pierre Loyseleur de Villiers, de eigenlijke auteur van de Apologie, is in Rijsel (Frans-Vlaanderen) geboren rond 1530, studeert rechten en wordt advocaat bij het Parlement in Parijs. Daarna gaat hij in Genève theologie studeren. Na de Bartholomeusnacht wijkt hij uit naar Engeland en wordt predikant in Londen. In Oxford doctoreert hij in de theologie. Hij staat bekend als een temperamentvol redenaar, een schrander theoloog en een scherpzinnig politicus. In 1577 komt hij in vaste dienst bij Willem van Oranje als ‘Des Prinsen Raedt en Hofprediker’ en wordt snel een vertrouweling van Willem van Oranje.

In zijn Apologie houdt de Prins een uitvoerig rekwisitoor tegen de ‘Koning van Hispanien die hij altijd heeft geëerd’. In heftige en hartstochtelijke taal verdedigt hij de rechten en privileges van het volk der Nederlanden, tegen een koning die ervan overtuigd is dat hij het enige en ware katholieke geloof moest beschermen en desnoods met geweld opleggen. Oranje komt in de Apologie naar voren als een man die diep gekrenkt is vanwege de smadelijke behandeling door een koning die totaal van zijn volk is vervreemd.

Oranje beseft dat zijn doodvonnis is getekend. In scherpe en bewogen termen wijst hij erop dat er in de Nederlanden rechten en privileges bestaan die de verhoudingen tussen de koning en het volk bepalen. Wanneer de vorst deze rechten en privileges niet meer eerbiedigt, dan vervalt ook de plicht van gehoorzaamheid en trouw van het volk.

Eind 1980 is de apologie van Willem van Oranje in modern Nederlands opnieuw uitgegeven bij Uitgeverij Lannoo, Tielt/Amsterdam.

Willem de Rijke

Vandaag 1580: de Apologie van Willem van Oranje voorgelezen in de Staten-Generaal