Het wordt kouder, de dagen worden korter en de bladeren vallen. De herfst heeft zijn intrede gedaan. Dat de zomer stilletjes verdwijnt valt altijd zwaar. Maar sinds vorig jaar is dit een extra moeilijke periode. In 2019 stierf mijn vader in de nacht van 19 juni, dicht bij de zonnewende, de langste dag van het jaar. Het leven gaat verder maar wordt toch nooit zoals het eens was.

Emotie en verdriet toelaten

Uit deze persoonlijke ervaring heb ik geleerd dat we als maatschappij moeilijk om kunnen met emoties en verdriet. Mensen lopen met een grote boog om rouwende mensen heen. Eigenlijk is dit best contradictorisch: nog nooit zijn we zo exhibitionistisch geweest. Elke levensgebeurtenis wordt in het lang en het breed met foto’s gedocumenteerd op sociale media. Voor diepere en moeilijkere gevoelens zoals rouw is er geen plaats meer.

Bovendien wordt rouwen sterk gemedicaliseerd. Sterft er een geliefde, dan krijg je afhankelijk van de graad van verwantschap enkele ‘ziektedagen’ op het werk. Na die ziektedagen word je verondersteld ‘genezen’ te zijn en gaat het leven gewoon door. Wanneer je naar de dokter gaat omdat je met je verdriet geen blijf weet, kom je buiten met kalmeermiddelen, slaapmiddelen en antidepressiva.

Ondanks onze schijnbaar grote openheid op sociale media zijn we het niet meer gewoon onze emoties te uiten. De emoties die gepaard gaan met verlies, zoals verdriet, boosheid en schuld, moeten echter kunnen worden geuit. Het is pas wanneer je door die gevoelens heen gaat dat je echt kan genezen. Medicatie zet het rouwproces tijdelijk ‘on hold’ maar eens je stopt met die medicatie is het verdriet er weer in alle hevigheid. Je kan alleen genezen als je de pijn hebt gevoeld, maar het tonen van deze emoties past niet meer in onze samenleving.

De aanwezige/afwezige dood

Nog niet zo erg lang geleden was de dood alomtegenwoordig. Tot het jaar 1900, en in sommige streken zelfs tot aan de Tweede Wereldoorlog, was de zuigelingensterfte schrijnend hoog. In de 18de eeuw stierven 230 baby’s per 1000 geboorten. Dit wil zeggen dat bijna 25% van de borelingen de leeftijd van één jaar niet haalden. Ook na de zuigelingenleeftijd was de levensverwachting veel lager dan nu het geval is.

Kraambedsterfte, oorlog en epidemieën waren schering en inslag. De dood loerde om elke hoek. Mensen stierven thuis en dit ging gepaard met allerlei rituelen. Overledenen werden in de woonkamer opgebaard, nabestaanden kleden zich in het zwart en de spiegels werden afgedekt. Alle klokken in huis werden stil gezet op het uur van overlijden. De tijd stond letterlijk stil. Een schril contrast met nu. Vandaag moeten we verder. We krijgen geen tijd om te rouwen.

Niet alleen het rouwen, ook de dood werd gemedicaliseerd. Mensen sterven nauwelijks nog thuis. Het overlijden wordt uitbesteed aan ziekenhuizen en bejaardentehuizen. Na de dood wordt het funerarium een rustplaats. Kinderen en jongeren worden geweerd. We willen hen beschermen tegen het verdriet. Dit is fout. Het zien of soms ook aanraken van een overleden geliefde kan veel troost bieden. Vaak is het noodzakelijk voor de verwerking van het verlies.

Tijd om stil te gedenken

Nu Allerheiligen dichterbij komt, krijgen we de gelegenheid om stil te staan bij verlies en rouw. Gelukkig lijkt het taboe op de dood wat af te nemen. Palliatieve zorgen, ook thuis, krijgen meer aandacht. Begrafenisondernemers merken dat de vraag om de overledene thuis op te baren, groeit.

Stadsgenote Livia Raskin verloor vorig jaar haar vijfjarig zoontje aan kanker. Zij richtte samen met haar man de vzw Vilomah op en zaterdag 24 oktober opende hun Infocentrum Levenseinde, Afscheid & Verdriet. Het centrum wil mensen die rouwen een veilige plaats bieden waar ze terechtkunnen met al hun vragen. Bovendien worden mensen geïnformeerd hoe ze op een warme en zachte manier afscheid kunnen nemen van hun geliefde. De overledene thuis opbaren, kan hier een onderdeel van zijn.

Doorheen mijn verlieservaring leerde ik dat mensen die rouwen vooral nood hebben aan iemand die luistert en meevoelt. We moeten de dood en de emoties die met de dood gepaard gaan opnieuw toelaten in ons leven. Want leven en dood zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zonder liefde is er ook geen verdriet. Zoals de Nederlandse auteur Willem van der Zee het mooi samenvat: ‘Rouwen is de achterkant van de liefde.’

Willem van der Zee

‘Rouwen is de achterkant van de liefde’