Op 7 en 8 januari vond op Frankrijks oudste universiteit, de Sorbonne in Parijs, een anti-woke colloquium plaats. Dit onder de noemer: ‘Na de deconstructie: wederopbouw van wetenschap en cultuur…’ Die deconstructie refereert aan de bekende Franse linguïst en postmoderne filosoof Jacques Derrida. Zijn deconstructivisme is een destructief filosofisch concept. Via omwegen reduceert dat de samenleving tot een stramien van onderdrukkers en onderdrukten. Mannen onderdrukken vrouwen. Kapitalisme onderdrukt de armen en de natuur. Blanken onderdrukken mensen van kleur. Enzovoort.

French Theory

De Franse postmodernen en het deconstructivisme maakten veel meer school aan Amerikaanse universiteiten dan aan Franse. De populariteit van iemand als Michel Foucault — de primus inter pares van de postmoderne filosofen, is in Amerika ongekend. De postmoderne filosofie staat er zelfs bekend als de ‘French Theory’. Die ‘French Theory’ lijkt de Franse academia sinds een aantal jaren met rente terugbetaald te krijgen van over de oceaan in de vorm van de woke ideologie. In goed Frans ‘wokisme’ geheten.

Volgens Derrida moet je deconstructie juist positief zien, als kritische analyse. Het wordt door anderen vaak vergeleken met noten kraken. Neem bijvoorbeeld de stereotypen van of vooroordelen over vrouwen of rassen. Deconstructie daarvan kan helpen misogynie en racisme te bestrijden. Niks mis mee. Behalve dan dat in de Amerikaanse en later in de Franse praktijk die deconstructie zich al snel beperkte tot slechts één categorie. Namelijk de ‘blanke, kolonialiserende en geprivilegieerde mannelijke wetenschappers en kunstenaars’.

Beethoven bijvoorbeeld — eigenlijk maar een middelmatige componist, met zijn racistische composities en gestolen Afrikaanse ritmiek. Of Newton met zijn racistische theorie van de zwaartekracht. En niet te vergeten Einstein, die zomaar uitging van een lichtsnelheid van 300.000 kilometer per seconde, zonder zich eerst te verdiepen in hoe inheemse volken als Eskimo’s en Zoeloes dat zagen. Zoals de bekende politieke filosoof en essayist Pierre-André Taguieff vaststelt: ‘Du pédantisme déconstructionniste est né ce monstre qu’est le wokisme’ — uit de betweterij van het deconstructionisme werd het monster wokisme geboren.

Gevaar van rechts

De bedoeling van de organisatoren van het colloquium op de Sorbonne was ‘de opkomst van het dekoloniale gedachtengoed op Franse universiteiten te signaleren en bespreken — ook wel de woke cancelcultuur genaamd.’ Daarmee bleken ze een flinke knuppel in het linkse hoenderhok te hebben gegooid. Al vóór het colloquium vloog de verontwaardiging van alle kanten door de lucht. Allereerst van Franse academici die zelf de woke beginselen zijn toegedaan.

74 van hen schreven een open brief in Le Monde om het colloquium aan te vechten. Ze waarschuwden voor ‘het gevaar van rechts’ en noemden de congresgangers ‘nieuwe inquisiteurs met reactionaire retoriek’. Volgens hen is wokisme ‘slechts een polemische term, waarvan Amerikaans en Frans rechts zich bedienen om progressieve ideeën te ondermijnen’. En dit congres was vooral bedoeld om ‘termen als institutioneel racisme, wit privilege, racialisatie, intersectionaliteit en dekolonialisme uit het vocabulaire van de sociale wetenschappen te schrappen’.

Cancelcultuur studentenbonden

De grootste en stalinistisch getinte vakbond van Frankrijk, de CGT, schreef een brief op hoge poten naar de bestuursleden van de Sorbonne. Daarin werd rechtsbescherming geëist voor haar leden, mochten die op dit congres worden belasterd. Zulke laster moest meteen aan het ministerie van Binnenlandse Zaken worden gemeld, mocht de betrokkene dat verlangen. Ook de grootste en ditmaal marxistische studentenbond UNEF en zijn zo mogelijk nog radicalere broertje SUD Éducation spoten gif. Zij zagen de bijeenkomst als ‘een aanslag op niet alleen de academische vrijheid, maar ook op de universiteit als plek om constructief wetenschappelijke meningsverschillen op te lossen.’

Behoorlijk kras als je bedenkt dat diezelfde studentenbonden voortdurend proberen wetenschappers gecanceld te krijgen zodra die welk woke stokpaardje ook ter discussie willen stellen. Over cancelen gesproken: de vakbonden probeerden ook deze conferentie te cancelen, maar ze deden dat in het geniep. Volgens linguïst Xavier-Laurent Salvador van de Sorbonne, één van de organisatoren, drongen vakbonden er bij hem op aan het evenement af te gelasten. ‘Ze durfden dat niet in het openbaar te doen, omdat ze ons daarmee gelijk zouden geven.’

Koppen als deze: ‘De Sorbonne helpt het fascisme een handje’, waren in allerlei studentenpublicaties niet van de lucht. De meer dan 50 sprekers en moderatoren — wetenschappers en publicisten van naam en faam — werden stuk voor stuk voor rotte vis uitgemaakt en beschuldigd van fascistische sympathieën of ‘banden met gewelddadige en geradicaliseerde organisaties’. Zoals filosoof en columnist Pascal Brückner, de Frans-Algerijnse schrijver Boualem Sansal, journaliste Claire Koç en Elisabeth Lévy, hoofdredacteur van opinieblad Causeur.

Uitwassen van wokisme

Ook minister van Onderwijs Jean-Michel Blanquer, van president Macrons centrumpartij, kreeg ervan langs. Hij had het colloquium mee gefinancierd en opende het met een toespraak. Wat overigens laat zien dat in Frankrijk een breed front van centrum tot rechts zich verzet tegen de woke cancelcultuur. Zelfs een niet onaanzienlijk deel van de linkse academici blijkt evenmin gecharmeerd te zijn door het woke gedachtengoed. Blanquers woorden lieten aan duidelijkheid niets te wensen over: ‘We moeten ons realiseren dat wokisme de Republiek en de democratie ondermijnt’. Eerder al had de minister wokisme een vorm van obscurantisme genoemd. Namelijk een doelbewust streven mensen dom te houden en zelfstandig nadenken te verhinderen. Het tegengestelde van de Verlichting.

De vraag is of de critici gelijk hebben — dat het allemaal wel meevalt met de uitwassen van het wokisme. Nee, dat valt niet mee. En net als in andere westerse landen is één van de grootste problemen daarbij dat universiteitsbestuurders te snel zwichten voor de druk van activistische studenten. Zo werd een congres over Napoleon dat in 2020 zou worden georganiseerd op de businesshogeschool Audencia te Nantes, meteen afgeblazen na de eerste protesten. De directie verklaarde ‘niet mee te willen werken aan reclame voor de erfenis van Napoleon’.

Een voorstelling van De Smekelingen van Aeschylus een jaar eerder op de Sorbonne werd met fysiek geweld verhinderd. Dit omdat sommige toneelspelers zwarte maskers zouden dragen. En een optreden van oud-president François Hollande op de Universiteit van Lille naar aanleiding van zijn boek Pensées et Répliques werd in datzelfde jaar eveneens met geweld onmogelijk gemaakt. Studenten vonden dat hij niet genoeg voor hen had gedaan. Daar viel een gewonde bij. De boeken van Hollande werden aan stukken gescheurd.

Culturele revolutie

De lijst met voorbeelden is ellenlang. Ik noem er nog eentje, omdat daar zo’n beetje alles in zit wat fout is aan deze plaag. Professor Jean Szlamowicz is behalve linguïst ook redacteur van opinieblad Causeur. Mede om die reden werd een workshop afgeblazen die hij zou geven op de Universiteit van Bourgogne, waar hij werkt. Het onderwerp was: ‘de grammatica van inclusief schrijven’. Die potsierlijke genderneutrale schrijfstijl opgelegd door het wokisme. Szlamowicz werd meteen van alle kanten bedreigd op sociale media. Vooral door studenten. Maar de directeur van de universiteit liet hem per brief weten niet welkom te zijn. ‘Het feit dat u redacteur bent van dat seksistische en racistische vod Causeur, brengt u wetenschappelijk volkomen in diskrediet.’

Laat dit even inwerken. Een rector magnificus vertelt een van zijn hoogleraren dat hij wetenschappelijk ongeloofwaardig is, omdat de man redacteur is van een gerespecteerd blad. Kennelijk omdat het blad net iets rechtser is dan gemiddeld. Als dit niet aan de uitwassen van de Chinese culturele revolutie doet denken, weet ik het niet meer.

Xavier-Laurent Salvador

Woke voor gevorderden: anti-woke congres op de Sorbonne