Misschien herinnert u zich Arnaud Beltrame? De officier van de gendarmerie die in 2018 door een islamistische terrorist werd neergeschoten en gekeeld bij een gijzeling in zuid Frankrijk. Let op de middelste ‘s’ in ‘islamistisch’, daar kom ik nog op terug.

De in Marokko geboren Fransman en draaideurcrimineel Radouane Lakdim vermoordde drie mensen. Daarna werd hij in een supermarkt omsingeld door de politie, in het stadje Trèbes. Hij gijzelde een kassière. De 55-jarige Beltrame — die het commando voerde — nam vrijwillig haar plaats in. Dat liep slecht af.

‘Kalm aan, Adolf’

Hij kreeg hoge onderscheidingen en een staatsbegrafenis, en werd postuum bevorderd tot kolonel. Wereldleiders als de Paus en president Trump stuurden eerbetuigingen. Al een paar maanden later verscheen een boek over Beltrame van twee journalisten: ‘Arnaud Beltrame, de held die Frankrijk nodig had.’ Er zijn tientallen straten en pleinen naar hem genoemd, en flink wat gedenkstenen geplaatst. Dit land eert zijn helden als geen ander. Al kwamen er in dit geval wel kinken in de kabel…

Het gedonder begon al kort na Beltrame’s dood. In Marseille wilde de gemeente een ‘Place Arnaud Beltrame’ in het 15e of 16e arrondissement. Daar wonen veel moslims, en de burgemeesters van deze stadsdelen voelden er niets voor. Al had volgens hen het één niks met het ander te maken. Stéphane Ravier — in de gemeenteraad voor het Rassemblement National van Marine Le Pen — maakte zich kwaad en beschuldigde hen ervan ‘mensen die terrorisme steunen, de hand boven het hoofd te houden’. De burgemeester van groot Marseille — destijds socialist Patrick Menucci — voegde Ravier vervolgens in de raad toe: ‘Kalm aan, Adolf…’

Er werden ook scholen naar Beltrame vernoemd, bijvoorbeeld in de Alpes-Maritimes. Ook dat leverde een rel op. Ouders verzetten zich, omdat ze bang waren dat deze naam de school een mogelijk doelwit voor terroristen zou maken. In een dorp bij Poitiers procedeerde een bewoner tot aan het Hof omdat de gemeente de naam van Beltrame had toegevoegd aan het monument voor ‘gesneuvelden voor het vaderland’, dat bijna in ieder Frans dorp is te vinden. Hij vond dat onterecht: Beltrame was niet in het dorp geboren en had er evenmin ooit gewoond. Daar zat wat in, maar hij kreeg geen gelijk…

Slachtoffer van zijn heldhaftigheid

Hoe kon je deze held herdenken zonder de islam op de lange tenen te gaan staan? De socialistische burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo, sinds kort genoemd als mogelijke presidentskandidaat, had blijkbaar twee jaar nodig om daar een oplossing voor te bedenken.

Op 100 meter van het Place Vendôme moest een openbare tuin nog een naam krijgen. Dat werd afgelopen februari de ‘Jardin Arnaud Beltrame’. Pietluttig, denkt u misschien, zo’n paar vierkante meter groen. Maar vergeet niet dat vierkante meters daar minimaal 15 mille per stuk doen. En geen moslim zou ooit met de naam Beltrame in zijn adres opgescheept willen zitten. Dat was ook mooi meegenomen, dacht de burgemeester misschien. Maar het venijn zat in de staart. Er stond een rare tekst op het naambord: ‘Victime de son héroisme’ — slachtoffer van zijn heldhaftigheid. Alsof je een vrouw die verkracht is, slachtoffer van haar minirok noemt.

Slachtoffer van islamistische terreur

Burgemeester Hidalgo had blijkbaar lering getrokken uit een reeks eerdere incidenten. Daarbij had vooral het extreemlinkse Front de Gauche — inmiddels La France Insoumise — zich opgewonden over de tekst ‘terrorisme islamiste’ op gedenkstenen. ‘Islamiste’ verwijst naar de politieke islam. Die wordt voor radicalisering en terreur verantwoordelijk gehouden. Maar volgens deze politici stelt het gebruik van dit woord in verband met terrorisme álle moslims in een kwaad daglicht. Daar hebben ze een puntje.

Eerder had in Montfermeil — een noordelijke deelgemeente van Parijs — een steen met ‘mort en héros, victime du terrorisme islamiste‘ al tot grote onmin geleid. De drie oppositieleden van het Front de Gauche in de plaatselijke gemeenteraad waren daar woedend over. Ze noemden het ‘een provocatie van de (rechtse) burgemeester’, die onophoudelijk moslims zou ‘stigmatiseren’ en met de bewuste tekst ‘zijn steun aan de godsdienstoorlog in marmer zou willen vastleggen’.

Xavier Lemoine, de burgemeester, zei desgevraagd in opinieblad Le Point dat iedere gedenkplaat voor gevallen helden uit de Tweede Wereldoorlog de nazi’s vermeldt als daders. En dat bovendien president Macron zelf in zijn herdenkingstoespraak ook had gesproken over ‘islamistisch terrorisme’. Desondanks houden politici ter linkerzijde vol dat lang niet iedereen het begrip ‘islamiste’ kent — een uit het Engels overgenomen neologisme. ‘Islamist’ staat daar voor fundamentalist.

Semantische ruzie

Het duurde vreemd genoeg acht maanden voor de gewraakte tekst van het naambord in Parijs opviel bij Franse politici en gebruikers van sociale media. Nu pas, in oktober, kwam er flinke ophef over. Het kan toeval zijn, maar achteraf valt op dat deze tekst onleesbaar of buiten beeld lijkt gehouden op officiële foto’s van de plaatsing van het bord. Die werd gedaan door de moeder van de held, in aanwezigheid van burgemeester Hidalgo.

Uiteindelijk is nu iedereen kwaad. Onder de hashtag #Beltrame op Twitter staan natuurlijk woedende reacties van Marine Le Pen en aanhang. Maar ook bijvoorbeeld de bekende liberale filosoof Raphaël Enthoven en gelijkgestemden geven blijk van hun ongenoegen. Zelfs politici van de partij van president Macron doen mee. Die laten geen kans onbenut Hidalgo zwart te maken, omdat ze nog steeds niet kunnen verkroppen dat de burgemeesterspost van Parijs smadelijk aan hun neus voorbijging. Nu lijken daar ook nog presidentiële ambities bij te komen.

In goede Franse traditie noemde de Figaro eerder al dit gedoe een ‘semantische ruzie’. In diezelfde traditie wordt op dit moment Albert Camus links en rechts van stal gehaald: ‘Zaken verkeerd benoemen draagt bij aan het ongeluk van de wereld, en zaken helemaal niet benoemen is slecht voor l’humanité — de mensheid…’

Xavier Lemoine

‘Kalm aan, Adolf’: hoogoplopende gemoederen in Frankrijk