Je bent bekaf na een verkiezingsavondje op de Franse televisie, zeker als je met Fransen kijkt. Het grote verschil met Nederland is dat iedereen zich aan één stuk door opwindt en door elkaar heen tettert, zowel op tv als in de huiskamer. Wie verontwaardigt roept: ‘u laat me niet uitpraten’ verliest zijn beurt.

En dan was dit nog een avond zonder grote verrassingen. Of het zou de verbluffend lage score van de Republikeinen moeten zijn, de laatst overgebleven centrumrechtse partij. Kandidate Valérie Pécresse eindigde onder de 5%, wat betekent dat ze haar campagnekosten niet van de staat vergoed zal krijgen. Ze is meteen een inzamelingsactie begonnen. Hadden ze nu maar in de voorrondes Michel Barnier als kandidaat gekozen, de enige Republikein met een echte kans tegen president Macron.

Socialisten en extreem-links

Ook de Groenen moeten geld ophalen; kandidaat Yannick Jadot finishte net onder Pécresse. Met de socialisten – ooit grossiers in presidenten – was in de verkiezingen van 2017 al afgerekend. Toen kozen ze in de voorrondes totaal voor de verkeerde kandidaat, nu kwam Anne Hidalgo – de burgemeester van Parijs – zoals verwacht onder de 2% uit. Opmerkelijk is dat zij in Parijs zelf vorig jaar bij de verkiezingen voor het burgemeesterschap bijna de helft van de stemmen kreeg, maar nu net boven die twee procent bleef steken.

Het succes van extreemlinkse leider Jean-Luc Mélenchon was ook opmerkelijk. Nog niet lang geleden stond hij ruim onder Eric Zemmour en op de helft van Marine Le Pen. Maar uiteindelijk haalde hij driemaal de score van eerstgenoemde en naderde hij Le Pen tot ruim één procent. Het scheelde een haartje of Mélenchon had in de tweede ronde gezeten. Waarin hij overigens aanzienlijk minder kans tegen Macron zou hebben gehad dan Marine Le Pen. Ook dat werd al gepeild.

Het platteland

De grote vraag is: op welke extra stemmen kan Marine Le Pen in die tweede ronde rekenen? Behalve dan de ruim 7% van Zemmour, die met gemak zullen doorschuiven. In 2017 ging het nog vooral om thema’s als islam en immigratie, maar nu de inflatie de pan uit swingt, is het koopkracht voor en koopkracht na. Dat is waarschijnlijk een belangrijke oorzaak geweest van Zemmour’s relatief armetierige resultaat.

Het belang van de extreem hoge energieprijzen op het platteland bijvoorbeeld, kan moeilijk worden overschat: er is geen of nauwelijks openbaar vervoer. Zonder auto kun je er niet wonen. Uit Parijs wordt wel eens geroepen: koop dan een elektrische auto, zoals Marie Antoinette zich afvroeg waarom het hongerige volk niet gewoon cake at. Maar zoals bekend is de benzineprijs vooral zo hoog vanwege BTW en andere belastingen. Marine Le Pen heeft al beloofd die te schrappen. Ook zou ze de tol op snelwegen verlagen.

Geen Frexit

Een ander programmapunt van Le Pen is het afschaffen van het Jus Solis: het recht op de Franse nationaliteit voor wie in Frankrijk wordt geboren. Een dringende reden voor veel zwangere Afrikaanse vrouwen om kort vóór de bevalling naar Frankrijk in te schepen.

Maar Frankrijk uit de NATO halen heeft Le Pen min of meer opgegeven, net als herinvoering van de doodstraf en haar bezwaren tegen het homohuwelijk. De euro wil ze tegenwoordig houden en Frexit is van de baan. Toch hoor je al die punten nog steeds rondzingen. Maar ja, wie in Frankrijk alleen de landelijke media volgt, zal haar ontwikkeling makkelijk gemist hebben. Die bericht bij voorkeur over Le Pen’s vermeende fascistoïde neigingen, en niet over haar actuele programma. In tegenstelling tot de lokale en regionale pers.

Vintage Fidel Castro

Jean-Luc Mélenchon leest die lokale pers kennelijk goed, en riep misschien daarom in zijn speech zondagavond letterlijk drie keer achter elkaar: ‘Geen enkele stem voor Le Pen!’

Dat optreden was een theatrale vertoning in zijn vintage Fidel Castro stijl. Mélenchon bracht het als een overwinningsrede, wat het in zekere zin ook was. Hij eindigde immers in de vorige twee presidentsverkiezingen als vierde, en nu als derde… Misschien denkt de 70-jarige dat president worden alleen nog een kwestie van tijd is.

Maar waarom riep hij driemaal ‘geen stem voor Le Pen’? Niet alleen omdat Marine Le Pen en waar zij voor staat in zijn ogen het ultieme kwaad vertegenwoordigen. Minstens 30% van de Mélenchon-stemmers wil volgens recente peilingen in de tweede ronde op Le Pen stemmen. Dat is opmerkelijk: Le Pen en Mélenchon vertegenwoordigen immers twee uitersten van het politieke spectrum.

Studenten en intellectuelen

Bij de verkiezingen van 2017 had ook al 7% van Mélenchon’s kiezers in de tweede ronde die ommezwaai gemaakt. De stijging van 7 naar 30 procent wijst erop dat het om ‘antisysteem-kiezers’ gaat, zoals ze in Frankrijk wel worden genoemd. Macron was in 2017 nog geen president geweest, maar nu vertegenwoordigt hij als geen ander ‘het systeem’.

Een groot deel van de studenten en intellectuelen in Frankrijk stemt op Mélenchon, en doet dat uit ideologische overwegingen. Niet vanwege de koopkracht. Voor het andere belangrijke deel van zijn kiezers speelt die wel een doorslaggevende rol. Dat zijn minderbedeelde en vaak allochtone bewoners van de alom aanwezige banlieues. Die zouden straks wel eens op Le Pen kunnen gaan stemmen omdat ze van Macron niets hebben te verwachten.

Wat in dezelfde richting wijst, is dat flink wat van deze kiezers tot het laatste moment blijkt te hebben getwijfeld tussen Le Pen en Mélenchon. Allemaal volgens peilingen.

Groen

De Republikeinen riepen inmiddels hun kiezers op zeker niet Le Pen te gaan stemmen. Macron aanbevelen ging hen te ver, maar voorzitter Christian Jacob waarschuwde wel dat het politieke en economische programma van Le Pen tot chaos zal leiden.

De Groenen hoeven niets te zeggen: hun kiezers verhuizen automatisch naar Macron. Al gaat het hen nooit ver genoeg, ze mogen zich in de handen knijpen met de uitsloverige ‘groene transitie’ van president Macron. Of zouden ze uit protest alsnog thuisblijven, nu de president naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne besloot kerncentrales bij te bouwen?

Jam tegen een muur spijkeren

En op welke extra stemmen kan Macron op 14 april verder nog rekenen? De Fransen waar het financieel goed mee gaat blijven hem wel trouw. Dan zijn er flink wat kiezers die in Marine Le Pen een gevaarlijke, of zelfs een fascistoïde kandidaat zien. Geen woord gaat zo makkelijk over tafel in het Franse politieke discours als ‘facho’ – fascist.

Maar de befaamde historicus Ian Kershaw zei ooit: ‘het definiëren van fascisme is net zo lastig als het spijkeren van jam tegen een muur.’ En als je het gerenommeerde tien-punten programma van de Italiaanse historicus en fascisme-expert Emilio Gentile loslaat op het Rassemblement National van Le Pen, komt ze er goed uit.

Stunt?

Tot mijn verbazing zakte vorige week de benzineprijs vrij plotseling bijna 20%, na eerder tot ruim boven de twee euro te zijn gestegen. Ik wil niet met samenzweringstheorieën aankomen, maar het vermoeden bekruipt je toch van een verkiezingsstunt van Macron. En ik vrees dat benzine na de tweede ronde weer even hard gaat stijgen. Of nog harder…

Wat ook zal stijgen als Macron wint, is de pensioengerechtigde leeftijd, een kokendheet hangijzer in Frankrijk. Die ligt nu begin 60 maar Macron is vastbesloten er 65 van te maken. Dat is economisch gezien ook broodnodig, maar de vraag blijft hoeveel politieke munt Marine Le Pen daaruit zal weten te slaan vóór 14 april.

Laatste televisiedebat

Volgende week dinsdag vindt het enige televisiedebat tussen de twee kandidaten plaats. Vijf jaar geleden ging Le Pen daarmee de mist in, maar ze is vooruitgegaan qua presentatie. Helaas voor haar is Macron ook steeds beter geworden.

Eén ding is zeker: als de president zoals algemeen verwacht wint, heeft hij toch ook verloren. Frankrijk is verdeelder dan ooit na vijf jaar Macron. De gematigde partijen zijn nagenoeg verdwenen en de extreme overgebleven. Niet bepaald een aanbeveling voor deze president, die met zijn technocratische politiek van het midden juist populistische en nationalistische bewegingen in Frankrijk wilde bestrijden. En die zichzelf na zijn presidentschap nog een glorieuze Europese toekomst had toegedicht.

Yannick Jadot

Als Macron wint, heeft hij toch verloren

Franse Groenen op ramkoers met wetenschap