In het roerige jaar 1565, vlak voor de Beeldenstorm en de Raad van Beroerten Vlaanderen geselden, stuurde de Turkse sultan Soeleiman I een ongeziene vloot van goed 200 schepen met zowat 35.000 soldeniers naar Malta. Daar likten de Hospitaalridders nog hun wonden na hun verdrijving uit Rhodos. Inzet was de totale controle over de Middellandse Zee. Eén derde van de bevolking ging over de kling. Fort Elmo viel. Ondanks hun overmacht en wreedheden moesten de Ottomanen na vier maanden afdruipen. Malta was bevrijd. De Kruisridders zouden pas hun macht verliezen toen Napoleon binnenviel. De eilandstaat werd in 1969 onafhankelijk, en in 1974 een republiek.

Op Britse leest

Jammer genoeg schoeide Malta zijn verkiezingen op Britse leest. De kwaal van twee grote partijen heeft het land verscheurd en vergiftigd. Labour (Partit Laburista) — die katholieker is dan de centrumrechtse Partit Nazzjonalista — heeft tot 1987 Malta geleid op een autoritair populistische manier. De partij was niet te beroerd om zaakjes te doen met Libië. Ze werd strak gemend door Dom Mintoff (tot 1984). De banden met de Siciliaanse maffia waren ingekankerd. Het land was lang genoeg de thuishaven geweest van zeerovers en kapers.

De eerste nationalistische regering van Eddie Fenech Adami gooide al een visje uit om lid te worden van de EU. Zijn tweede termijn werd bekroond met het presidentschap en toetreding op 1 mei 2004. Ik moet zeggen dat hij zeer benaderbaar was. Op simpel verzoek, toen ik destijds in La Valetta rondliep, kreeg ik een lang gesprek in zijn kantoor. Geen poespas, geen norse beveiliging in Il-Palazz tal-Belt, het vroegere paleis van de Grootmeester der Kruisridders. Adami liet toen al verstaan dat de grootste opdracht was de economie van het land, dat leeft van visserij, overslag en toerisme, te diversifiëren.

Corruptie troef

Dat is ook gebeurd, maar niet altijd volgens de regels van Europa. Corruptie is er endemisch. Mede door Russische oligarchen, de oorlogen in het Midden-Oosten, de bankencrisis van 2007-8, en de welig tierende zwarte markt, heeft het land (dat zes vertegenwoordigers heeft in het Europees Parlement, vandaag 4 socialisten en 2 nationalisten) een besmuikte naam gekregen. Door de grote migratiegolven en een scherper toezicht van de EU op financiële transacties en banken, riskeert het zelfs de weg op te gaan van Polen en Hongarije. Namelijk met de opening van artikel 7, dat strafmaatregelen kan opleggen als de rechtsstaat en het eerlijk beheer in het gedrang komen. Een stroomversnelling was de moord op onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia — wier portret nu de toegang tot de perszaal in Straatsburg siert.

Caruana werd met een autobom vermoord in oktober 2017. Maar wie dacht dat de beerput die zij wilde droogleggen zich zou dichten, door omerta en afdreiging, omkoperij en machtsmisbruik, heeft zich deerlijk vergist. Het middenveld is in opstand gekomen. Vroeger was partijtrouw nauw gebonden aan dorpstradities. De europeanisering, de globalisering en het grote geld hebben dat overzichtelijke kiesgedrag aan flarden gereten. Onder Mintoff maakte Malta vooral gebruik van zijn strategische ligging. Hij speelde ook de Koude Oorlog tot eigen voordeel uit (zoals Orbán in Hongarije vandaag). Maar de snel elkaar opvolgende schandalen maken de achterkamertjespolitiek minder aantrekkelijk. Er rollen koppen, financiële aderlatingen volgen. Een aanpassing van de wetgeving dringt zich op, vooral onder Europe druk.

Paspoortenhandel

Het Europese parlementslid dat zich daarin vastgebeten heeft, is Roberta Metsola (PN). Toen Europees commissaris voor Waarden en Transparantie, Vera Jourova, in oktober 2019 Malta bezocht, haalde Metsola vlijmscherp uit naar de lamlendigheid van Brussel. Ze eiste dat Europa de paspoortenhandel verbiedt voor rijke buitenlanders of investeerders, Russen en Arabieren voorop. ‘We know only too well the security gaps these (schemes) expose and the corruption, electoral manipulation and money-laundering avenues they create’. Geen judasloon voor een aantrekkelijk paspoort dat vrij rondreizen (en geldhandel) in de Schengenzone oplevert. Ze eiste een rechtsstaatmechanisme én een richtlijn om SLAPP-processen tegen journalisten en klokkenluiders te verbieden. SLAPP staat voor gratuite rechtszaken die openbaar toezicht moeten intimideren. Het aantal lastercampagnes en vervolgingen ingeleid tegen Caruana gaat 40 maanden na haar dood onverminderd door, haar drie zonen moeten zich geregeld verantwoorden.

Politieke verwoesting

Nochtans is de politieke verwoesting die Caruana heeft aangericht onherstelbaar. Eerste minister Joseph Muscat moest in arren moede ontslag nemen begin 2020. Dit nadat hij al te vaak samenzweerders de hand boven het hoofd had gehouden, zijn kabinetschef Keith Schembri voorop. Die was ook al in opspraak gekomen in het Panama Papers-dossier. Toen het brein van de moord — de directeur van Electrogas, Yorgen Fenech — tijdens zijn vluchtpoging werd ingerekend, bleek hij ook baas te zijn van een schimmige organisatie in Dubai, 17 Black. Dat versleepte enorme sommen van Maltese politici naar belastingparadijzen. Muscat maakte zich nog verdachter toen hij gratie verleende aan enkele ministers die waren afgetreden. In Malta is dat het privilege van de premier, niet van de president.

Intussen zijn de moordenaars gevonden. In ruil voor strafvermindering sloeg Vincent Muscat door. Hij bekende dat al sinds 2015 een moordcontract was aangeboden aan de broers Degiorgio. Volgende week moet ex-premier Muscat komen getuigen voor de rechtbank. Intussen wordt oud-minister Chris Cardona, voormalig ondervoorzitter van Labour, ervan verdacht de samenzweerders €150.000 te hebben geboden. De vrees bestaat dat het establishment snel het proces wil afwerken om andere verdachtmakingen te omzeilen.

Één stap vooruit…

De druk van het midden heeft wel al één resultaat gehad. In december 2019 bezocht een EP-afvaardiging Malta. De dubbeltaak van de openbare aanklager is gesplitst, bevestigde Peter Grech. Hij is niet langer raadgever van de regering. Hij vertegenwoordigt alleen nog de staat in rechtszaken die zullen uitgebreid worden tot lagere rechtbanken (nu nog politiewerk).

Maar de kanker woekert voort. Op 1 maart is de capo van een Siciliaanse drugsbende opgepakt. De dag daarop lag vast regeringssecretaris Mario Cutajar onder vuur. Hij heeft een hoge fraude-ambtenaar vastgezet en omkoopgeld aangeboden om vrijwillig ontslag te nemen. Toch is er hoop. Het Europees Hof van Justitie geeft de ECB gelijk om de banklicentie in te trekken van Pilatus. Caruana had daar ontdekt dat president Aliyev van Azerbeidzjan een miljoen had betaald aan Joseph Muscats vrouw. Het gerecht geloofde het niet. Europa wel. De bankeigenaar werd aangehouden in de VS.

Yorgen Fenech

Het tweede beleg van Malta