Voor de tweede keer in zes jaar tijd heeft Frankrijk een Catalaanse premier. De eerste in de rij, Manuel Valls, nam roemloos ontslag in 2016 en koos wat later voor een comfortabel rijkeluisleven in Barcelona. Sinds juli van dit jaar is het de beurt aan een andere Catalaan: Jean Castex. Achter deze technocraat schuilt een man met een hart voor de Catalaanse cultuur. Maar hoe ver draagt dit in het centrum van de macht?

Wortels

Er is al heel wat geschreven over het accent van de nieuwe premier van Frankrijk dat zijn afkomst verraadt. Jean Castex is in Vic-Fezensac in Gascogne geboren. Zijn ouders waren onderwijzers. Zijn grootvader langs vaderskant werd ook senator voor het departement Gers en burgemeester van Vic-Fezensac. De familie Castex is sinds generaties geworteld in de Armagnac, bij ons voornamelijk bekend door de sterke drank met dezelfde naam, maar in de geschiedenis een heus graafschap in de Gascogne met als wapenschild een rode leeuw die een beetje aan onze Vlaamse Leeuw doet denken.

De relatie met zijn toekomstige echtgenote bracht Jean Castex naar de Pyreneën, en meer bepaald naar het stadje Prades (Catalaans: Prada de Conflent) waar hij later burgemeester werd. Door zijn echtgenote Sandra leerde hij vlot Catalaans. In Prades wordt verteld dat hij de Catalaanse cultuur een warm hart toedraagt. Hij steunde een vereniging die castells bouwt, dat zijn de typische Catalaanse menselijke piramides, en andere volkse tradities.

Onder zijn burgemeesterschap financierde Prades ook een bressola, dat is een school waar uitsluitend in het Catalaans wordt onderwezen. Voor een goed begrip: we bevinden ons hier in het Frans gedeelte van Catalonië. Jean Castex zorgde er als burgemeester ook voor dat de inwoners van Prades de Zuid-Catalaanse TV konden ontvangen. Al een halve eeuw wordt jaarlijks in het stadje een Catalaanse zomeruniversiteit georganiseerd. De tussenkomsten gebeuren uitsluitend in het Catalaans en Jean Castex heeft meermaals de zomeruniversiteit in het Catalaans geopend.

Catalaanse politiek

In de gespannen sfeer langs Catalaans-Spaanse kant kom je snel tot de vraag hoe iemand als Castex, Franse politicus van sociaal-gaullistische signatuur, die de taal en cultuur van Catalonië een warm hart toedraagt, zich verhoudt tot de politieke situatie in Zuid-Catalonië.

Yves Delcor, die Castex vervangt als burgemeester van Prades, werd er bij geroepen om het officieel antwoord te formuleren: ‘Jean Castex is een liefhebber van de Catalaanse cultuur. Maar er kan geen twijfel bestaan over zijn oppositie tegen het onafhankelijkheidsstreven van Catalonië.’ En Delcor voegt er aan toe: ‘Hij heeft geen enkele petitie getekend in verband met de politieke situatie in het Spaanse gedeelte van Catalonië.’

Spagaat

Maar de werkelijkheid is anders dan deze, mede door de diensten van de premier gekuiste versie. In 2017, daags na het Catalaans referendum, keurde de groepering van gemeenten Conflent Canigo, onder het voorzitterschap van Jean Castex, unaniem een motie goed die, ‘het Spaanse politiegeweld tegen Catalaanse kiezers’ veroordeelde. Castex, samen met alle burgemeesters, vond de situatie ‘onwaardig in een democratie’. Vervolgens drukten ze ‘hun solidariteit uit met het Catalaanse volk en hun verkozenen met wie ze samen een geschiedenis, een cultuur en een taal delen’. Op hetzelfde moment haastte president Macron zich om zijn volle steun aan Madrid te betuigen.

Verder zijn nog twee manifesten bekend, daterend uit april 2018 en oktober 2019, opgesteld door alle burgemeesters van het grensdepartement Pyrénées-Orientales, die de vrijlating van de Catalaanse politieke gevangenen vroegen. Castex weigerde toen beide teksten te ondertekenen.

Dienaar van de Republiek

Claude Ferrer, bekend als burgemeester van Prats-de-Mollo-la-Preste en voor zijn Catalaans engagement, heeft het bij het rechte eind als hij verklaart over Castex: ‘Hij houdt van onze cultuur, en voor hem moet de democratie het laatste woord in Zuid-Catalonië krijgen, maar hij blijft boven alles een dienaar van de Franse Republiek’.

In Parijs wordt Jean Castex niet gezien als een Catalaan, behalve om zijn provinciaalse look en accent aan te klagen. Als een typisch product van de Ecole Normale d’administration, wordt hij bovendien als een koele technocraat gepercipieerd, verkozen omdat hij zijn plaats kent in de schaduw van Macron.

De kans dat zo een figuur gevoelige dossiers bevriest onder druk van de jakobijnse centrale macht is reëel. Hij zal nochtans kleur moeten bekennen in zaken die te maken hebben met de regionale talen in Frankrijk, de plaats en rol van het Engels in het Frans hoger onderwijs. Maar ook als de revolte opnieuw aanwakkert in Zuid-Catalonië…

Ons kent ons

Het CV van de Franse premier herinnert er ons aan dat hij tussen 2005 en 2008 directeur was van het kabinet van de Franse minister van Volksgezondheid, vervolgens van de minister van Arbeid en tewerkstelling. De toenmalige ‘baas’ van Castex heette Xavier Bertrand, tegenwoordig op een zijspoor als voorzitter van de regio Hauts-de-France, vrij vertaald ‘de Franse Nederlanden’, maar warmlopend als kandidaat voor het gematigde rechtse kamp in concurrentie met Macron, voor de Franse presidentsverkiezingen van 2022.

Zoals Jean Castex een liefhebber van de Catalaanse taal is, zo is Xavier Bertrand de onverwachte verdediger van ‘Le Flamand occidental’, het West-Vlaams dat hij, samen met het Picardisch, wil doen erkennen als regionale taal. Twee jaar geleden is door zijn tussenkomst door de regio Hauts-de-France een bedrag van 77 500 euro toegekend aan de vereniging ANVT. Deze letters staan voor de Akademie voor Nuuze Vlaemsche taele, die het West-Vlaams promoot als regionale taal in Frankrijk, in plaats van het Nederlands dat ze als ‘vreemde’ taal ervaart.

Bertrand heeft geen enkele band met Frans-Vlaanderen, laat staan met het West-Vlaams, maar past de Europese wetgeving inzake minderheidstalen gewoon toe. Dat Frankrijk deze minderheidstalen grotendeels kapot heeft gemaakt in de twee laatste eeuwen is voor hem een te verwaarlozen detail in de geschiedenis. Nu deze talen ongevaarlijk zijn geworden, oogt het goed op het blazoen van een politicus om zich als verdediger van een streektaal op te werpen. Wie weet moet premier Jean Castex binnenkort het dossier goedkeuren van zijn vriend Xavier Bertrand voor meer West-Vlaamsch en de schole.

Yves Delcor

De spagaat van een Franse premier