Alles wat u wou weten over Jeruzalem

Jeruzalem, een omstreden stad waar veel over valt te vertellen. May Maalouf Monneau zet het allemaal mooi op een rijtje in haar Jérusalem, idées reçues sur une ville frontière.

Uitbreiding

Yerushalayim wordt Jeruzalem door Joden genoemd, Al-Quds door Arabieren en moslims, Orachalim door oosterse christenen. De Romeinen noemden Jeruzalem ooit Aelia Capitolina.

In 1967 veroverde Israël zowel Jeruzalem, de Gazastrook als de Westelijke Jordaanoever. Ondertussen heeft het de Gazastrook verlaten, maar die Gazastrook wordt volledig afgesloten door Israël en Egypte. Israël heeft nu ook van Jeruzalem haar hoofdstad gemaakt. En de uitbreiding van de Joodse kolonies in de Westelijke Jordaanoever (door religieuze zionisten Judea en Samaria genoemd) maakt de oprichting van een Palestijnse staat naast Israël, bestaande uit de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem, onmogelijk. In 2000 brak de tweede intifada (Palestijnse opstand) uit, die deze keer niet vertrok van Gaza, maar van Jeruzalem.

Tot 1967 was Jeruzalem in handen van Jordanië (en de Gazastrook was van Egypte). Jordanië heeft het lang moeilijk gehad met de verovering van Jeruzalem door Israël, en hoopte lang op de recuperatie van de stad. Maar nu niet meer, omdat het land om een eigen Jordaanse identiteit te kunnen creëren, het Palestijnse Jeruzalem losliet. Jordanië heeft wel nog steeds de voogdij over de islamitische en christelijke heiligdommen in Jeruzalem. Het land is dan ook gevoelig voor provocaties met betrekking tot die plaatsen (bijvoorbeeld Joodse extremisten die af en toe de Al-Aqsavlakte bestormen).

Judaïsering en onteigening

In 1967 vernietigde Israël de wijk Harat al-Maghariba. Dat was de wijk vlak naast de Klaagmuur, die voor Joden belangrijk is. Israël vaagde de wijk weg om de vlakte te creëren die je nu kan zien voor de Klaagmuur. Israëlische soldaten klopten toen aan de deuren van de 130 huizen in de wijk, waarna de bewoners vijftien minuten kregen om hun huizen te verlaten. Hierop gooiden de soldaten de huizen plat. Duizenden Palestijnen bleven dakloos achter, en mochten niks van hun huisraad meenemen. In 1982 plaatste de Unesco Jeruzalem op de lijst van plaatsen waarvan het wereldpatrimonium in gevaar is.

De judaïsering van Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever heeft zo zijn gevolgen. Zo hebben de Palestijnen uit de Westelijke Jordaanoever niet het recht zich te verplaatsen naar Oost-Jeruzalem. Dat is onder meer erg voor de Palestijnse christenen uit de Westelijke Jordaanoever, die zo de toegang tot de christelijke wijk in Jeruzalem wordt ontzegd. Regelmatig worden Palestijnse huizen in Jeruzalem door Israël onteigend omdat Palestijnen niet kunnen aantonen dat ze er eigenaar van zijn. Toch woonden ze daar al van voor 1967, dus voor Joodse zionisten de stad veroverden. Veel eigendomstitels bevinden zich overigens in de Jordaanse hoofdstad Amman.

En terwijl de Palestijnen in de Westelijke Jordaanoever over een Palestijns paspoort beschikken, afgeleverd door de Palestijnse Autoriteit, beschikken de Palestijnen in Jeruzalem nog steeds over een Jordaan paspoort, ook al voelen zij zichzelf geen Jordaniër (meer). De Palestijnen van Jeruzalem hebben wel het recht om de Israëlische nationaliteit aan te vragen, maar de meesten doen dat niet omdat ze anders de bezetting van Jeruzalem de facto zouden erkennen. Palestijnen uit de Westelijke Jordaanoever hebben ook niet het recht om in Israël te wonen, ook al huwen ze met een inwoner van Israël.

Historische kanttekeningen

May Maalouf Monneau staat sceptisch tegenover het verhaal van de vernietiging van de Joodse tempel in 70 na Christus, want dat zou te veel beïnvloed door mythen en legenden. Het Bijbelse verhaal over die tempel moet je met een serieuze korrel zout nemen, stelt ze. In de tijd van die tempel waren synagogen geen gebedsruimten, maar plaatsen waar schriftgeleerden de Thora bestudeerden (dat zijn de eerste vijf boeken van de Joodse Bijbel). Is Jeruzalem drie keer heilig, zowel voor Joden, christenen als moslims, dus? Ja en nee. Tot de derde eeuw was Jeruzalem belangrijk voor de Joden als volk, maar niet als religie. De Koran verwijst naar de Al-Aqsamoskee, ook al werd die pas gebouwd … na het overlijden van de profeet Mohammed. Dus dat was na de komst van de Koran. Voor het Vaticaan heeft Jeruzalem nog steeds een zeker belang, maar het is duidelijk geen topprioriteit.

De auteur plaatst ook wat kanttekeningen bij de kruistochten, die ook Jeruzalem aan den lijve heeft ondervonden. Schrijvers gebruikten de term ‘kruistochten’ (hurub salibiyya) pas in een heel late fase, in ieder geval niet tijdens de kruistochten zelf. De Arabische kroniekschrijvers hadden het over de invasie van Franken, en niet zozeer over religieuze oorlogen.

Maar wat misschien belangrijker is, is de toekomst van de stad. Voor Israël blijft die sowieso de eeuwige hoofdstad van de Joodse staat. Palestijnen denken dan weer dat enkel internationale onderhandelingen het statuut van de stad kunnen wijzigen. Internationale onderhandelingen die er misschien nooit gaan komen.

May Maalouf Monneau (van Libanese komaf) is politoloog, Midden-Oostenspecialiste en onderzoekster aan het iReMMO (Institut de Recherche et d’Etudes Méditerranée Moyen-Orient).