Boerenkrijg: voortreffelijk beschreven geschiedenis van opstand

Met Boerenkrijg! Opstand. Mythe. Herdenking heeft Harry de Paepe een zeer interessant kijk- en leesboek geschreven over de Boerenkrijg als feit, mythe en collectieve herinnering. Het boek bestaat uit historische teksten van verschillende auteurs, waar De Paepe als redacteur bindteksten voor heeft geschreven.

De Boerenkrijg vond plaats in de Zuidelijke Nederlanden, in 1798. Het was een complexe opstand met vooral katholieke en anti-Franse sentimenten. Een opstand die gepaard ging met geweld en brutale repressie.

Mythevorming

De Paepe heeft aandacht voor de historische aanloop en de context, en geeft een gedetailleerde beschrijving van de actoren, de bronnen en de gevolgen.

Dat gedetailleerde deel is voor de geschiedenisliefhebber zeer boeiend, maar nóg boeiender is waar De Paepe het heeft over de recuperatie van de Boerenkrijg. Heemkundigen lieten uiteraard hun aandacht vooral uitgaan naar de eigen regio of gemeente. Maar voor de lezer die iets verder van die lokale zwarte bladzijden staat, is vooral de mythevorming rond de Boerenkrijg zeer interessant.

Socio-economische of reactionaire opstand

De Boerenkrijg wordt soms gemakshalve toegeschreven aan de dienstplicht die de Franse bezetter invoerde. De Paepe nuanceert dat. Gelijkaardige opstanden kwamen ook in Frankrijk voor. Al tijdens de befaamde Grande Peur in 1789 kwamen arme katholieke boeren in Frankrijk in opstand. De opstanden in Bretagne en de Vendée duurden zelfs voort tot Napoleon Bonaparte ze als consul rond 1800 de kop indrukte.

De vraag die zich nog altijd opdringt is of het toen ging om sociale opstanden ingegeven door de socio-economische toestand van de gewone landelijke bevolking, dan wel om reactionaire royalistische revoltes aangejaagd door pastoors en priesters. Die vragen komen over de Boerenkrijg eveneens aan bod en worden door de auteurs zeer genuanceerd behandeld.

Verkeerde mythologisering

Het staat buiten kijf dat de Franse regering van het Directoire worstelde met chronisch geldgebrek. Dat resulteerde in slecht onderhouden wegen, onbetaalde rechters en ambtenaren; toestanden die nu aan corrupte Afrikaanse regimes doen denken. En de conscriptie of legerdienst zorgde uiteraard voor extra ongenoegen. Maar een directe oorzaak voor de Boerenkrijg lijkt dat toch niet te zijn geweest.

Dat men dat toch is gaan denken heeft te maken met Hendrik Conscience die een boek schreef over de Boerenkrijg en ruim drie à vier decennia later die foute verklaring heeft versterkt. Vanaf dan kon de mythologisering beginnen. Onder andere het Davidsfonds speelde daarin volgens de auteurs een belangrijke rol.

Rondtrekkende boevenbendes of brigands en opstandelingen werden vanaf dan op één hoop gegooid als Vlaamse katholieke sukkelaars die in opstand kwamen tegen de Franse overheersing. De brutale houding van het corrupte Directoire tegenover de bedienaars van de katholieke godsdienst speelde daarbij een grote rol.

Aanrader

Toch is in de Boerenkrijg ook een echo te vinden van de strijd in het jonge België tussen antiklerikalen en katholieken. Daarbij werden zelfs symbolen van de Brabantse Omwenteling – tien jaar vóór de Boerenkrijg – gerecupereerd: denk aan Pro Aris et Focis (‘Voor outer en heerd’). In oorsprong een opstand tegen Oostenrijkse hervormingen gefinancierd door de rijke abdijen.

De mythe over de Boerenkrijg creëerde over de jaren heen, vooral binnen de Vlaamse Beweging, een eigen herdenkingscultuur met symbolen, vlaggen, volksboeken en standbeelden. Die mythevorming en die herdenkingscultuur worden in het boek voortreffelijk geanalyseerd.

Net omwille van de ruime contextualisering (er worden drie verschillende historische periodes en drie publieke opinies beschreven) is het boek over de Boerenkrijg een heuse aanrader. Eigenlijk is het boek geen geschiedenis van dé Boerenkrijg, maar van wel drie Boerenkrijgen. Drie collectieve herinneringen die telkens wegdeemsterden en af en toe en via verschillende wegen in de populaire cultuur opduiken.

Boerenkrijg! Opstand. Mythe. Herdenking. door Harry De Paepe is verkrijgbaar bij de webwinkel.