De aangrijpende sloturen van de Grote Oorlog

U kon er niet naast. Dit jaar herdachten we het einde van de Eerste Wereldoorlog, honderd jaar geleden. Die elfde november is vandaag een instituut dat de naam Wapenstilstand draagt. Dat klopt ook. Die dag in 1918 tekende men geen vrede, maar de wapens zwegen wel.

Van uur tot uur

Pieter Serrien schreef een bevlogen relaas over die 11 november. Uur tot uur geeft hij vanuit verschillende perspectieven een indruk van hoe die laatste dag verliep. De auteur erkent dat het niet eenvoudig was om tot het eindresultaat te komen. Hij verweeft verschillende thema’s, van politiek tot sociaal, militair en medisch. Het werk is opgebouwd in drie delen startend met de politieke onderhandelingen aan de vooravond van het bestand, gevolgd door de zeven dagen die voorafgingen aan de laatste dag. Het tweede deel spit volledig 11 november uit. Ten slotte wordt in de epiloog het verhaal achteraf uit de doeken gedaan.

Opmerkelijke verhalen

11 uur, 11 november 1918. De grote gruwel was voorbij. Tot vlak voor het uur werd er nog volop geschoten. Aan de Schelde zetten enkele Britse troepen een lied in om het einde van de Great War in te luiden. De 23-jarige Henry Gunther wordt door de Amerikanen erkend als de laatste gesneuvelde. Hij liep bewust de dood in, omdat hij zijn eer wilde redden. Gunther werd gedegradeerd omdat hij in een brief een vriend afraadde zich aan te geven voor het leger. De jongeman negeerde zowel het geschreeuw van zijn wapenbroeders als van de Duitsers. Desalniettemin kogelden ze hem een minuut voor elven neer. Dat gebeurde in het Franse Ville-Devant-Chaumont. Aan de Franse Maas noteerde een Duitse artillerist in zijn dagboek: ‘Mijn batterij vuurde nog enkele granaten af over de Maas. Dan hoefden we die niet mee naar huis te sleuren.’

Verwarrende uren na het einde

Na het officiële einde beierden de klokken in heel België. Maar de Duitsers waren nog niet weg. Dat leidde tot vreemde scènes. Gemeentebesturen vroegen de inwoners hun Belgische vlaggen weer binnen te halen tot het moment dat ‘den Duits’ echt weg was. ‘Van de ene minuut op de andere waren de Duitsers in de ogen van velen van bezetters in vluchtelingen veranderd’. In Antwerpen feestten muitende Duitse soldaten mee met de bevolking. Brussel was daarentegen in angst gehuld. Er vielen nog doden in de stad. Onder meer Duitse officieren die onder vuur werden genomen door opstandige soldaten. De Beierse kroonprins – en schoonbroer van de Belgische koningin – moest zich vechtend een weg banen naar de Spaanse ambassade om er asiel aan te vragen. De chaos eindigde in een stille stad. Karel van de Woestijne schreef in zijn dagboek: ‘Om 18.00 uur was de stad als uitgestorven.’

Der Untergang van 1918

Niet alleen het elfde uur van de elfde dag krijgt volle aandacht. Maar de dagen vooraf zoals die vreemde negende november waarbij het trotse Duitse keizerrijk voorgoed tot de geschiedenis ging behoren. ‘De laatste dageraad van het keizerlijke Duitsland was koud en somber’, getuigde een hoge officier. Die aristocratische heren valt het uitermate moeilijk om aan keizer Wilhelm diets te maken dat zijn tijdperk om is. ‘Het was een stilte zoals in een grafkamer’, vertelde een van de aanwezigen. Officieren veegden in het Ardense hoofdkwartier hun tranen uit de ogen, terwijl kilometers verderop in Berlijn het volk ‘Lang leve de Republiek!’ schreeuwde. Even waren er in het hoofdkwartier nog wilde plannen om Keulen binnen te trekken met gas, bommen- en vlammenwerpers. De monarchie kon men misschien nog redden door aan te blijven als koning van Pruisen? ‘Sire, U heeft niet langer een leger’. Nog voor Wilhelm II het goed en wel besefte, kondigde men in Berlijn zijn troonsafstand aan. De keizer kon alleen maar gehoorzamen.

Oog voor bevattelijkheid

De Spaanse Griep, het geallieerde eindoffensief en de aanloop naar de wapenstilstandsonderhandelingen worden bij de aanvang apart toegelicht. ‘Dankzij die inleiding kan dus zowel iemand die amper iets weet over de oorlog, als een echte specialist deze geschiedenis volgen’. Het is de grote zorg van Pieter Serrien om dit lijvige verhaal bevattelijk te houden voor elke lezer. Zonder de lezer te infantiel te behandelen. Hij slaagt daar met verve in. ‘Het Elfde Uur’ is een aanrader voor elke geschiedenisliefhebber. En het verveelt geen seconde.