De gotische bouwmeester en de kunstroof

Caen 1435. De Honderdjarige Oorlog loopt ten einde. De Engelse regent plundert nog snel even zijn voorouderlijke heerlijkheden. Het historische gegeven van kunstroof en oorlog levert een verrassend en meeslepend album op. De historische stripreeks Tristan dankt deze revival aan de Nederlandse tekenaar Paul Teng en de Franse scenariste Valérie Mangin. Nadat eind 2019 een degelijk stripverhaal van de oorspronkelijke tekenaar verscheen, volgde deze zomer een veel sterker album van een nieuwe ploeg. Tijd voor een hernieuwde kennismaking met de gotische bouwmeester Tristan.

Preutse uitgevers

De stripreeks Tristan is dus aan een tweede jeugd bezig. Of beter gezegd, een derde of vierde jeugd. De kwaliteit van de verhalen haalt met het album De veroveraar opnieuw het niveau van begin jaren 1980. Oorspronkelijk tekende Jean Pleyers de reeks naar scenario van Jacques Martin (de geestelijke vader van Alex en Lefranc). Jean Pleyers was destijds een Frans supertalent die een rare sciencefiction-strip bij een kleine Franse uitgeverij op zijn naam had. Dat Pleyers geen begenadigd scenarist is, werd later duidelijk. De samenwerking was de kortste weg naar de top. De reeks verscheen in het weekblad Kuifje onder de titel Xan tussen 1978 en 1980. Pas in 1984 verscheen het eerste album.

Pas na het succes van de historische stripreeks Vasco waagde Lombard zich aan de reeks. Xan kende direct succes in zowel Franse als Nederlandse edities. De auteurs vonden Lombard en de Kuifje-redactie echter te preuts wat hun scenario’s betrof. Het occasionele vrouwelijk bloot vormde toen ook nog een probleem voor het weekblad van 7 tot 77 jaar. Het boeiende historische personage Gilles de Rais (die model stond voor de Blauwbaardlegende) gaf de eerste cyclus verhalen immers een heel interessante reeks verhaallijnen, omdat Martin Gilles de Rais zowel als monster en als gesofisticeerde vriend van Tristan uitwerkte. Die gelaagdheid was tot dan toe redelijke uitzonderlijk in stripverhalen.

Martin deed zowel aan serialisatie (een doorlopend verhaal binnen een serie) als aan episodes (een losstaand verhaal per album), iets wat tegenwoordig in Britse misdaadseries zoals Endeavour ook gedaan wordt. Een misdaadverhaal of romantisch verhaal per seizoen kriskras door de afgeronde misdaad van elke aflevering. Dit maakt het niet chronologisch lezen van de reeks wel moeilijker, maar zet de nieuwe lezers wel aan om de vorige albums te kopen. Het kwam al in 1984 tot een breuk met Lombard.

Naamsverandering

Omwille van auteursrechtelijke geschillen veranderde de naam van het hoofdpersonage na de overgang van de reeks naar uitgeverij Casterman. Xan werd voortaan Tristan (Jhen in Franstalig origineel). Qua scenario’s en tekeningen veranderde helemaal niks. De nieuwe verhalen kwamen meteen uit in album en dus zonder voorpublicatie in Kuifje. In 1984 meteen al twee steengoede albums. In 1985 verscheen deel twee als Xan bij Lombard en deel 5 bij Casterman. Later eind jaren 1980 zou het Franstalige opinieweekblad Le Vif/L’Express van Roularta de voorpublicatie doen. In 1990 vielen de publicaties stil. Tijdens deze korte zeer productieve periode groeide de reeks uit tot een vaste waarde, maar zoals alle stripreeksen van Jacques Martin en zijn medewerkers duurde het steeds een eeuwigheid alvorens een nieuw album verscheen. Al Martins reeksen slabakten eind jaren 1980, en de Belgische uitgevers lagen overhoop met Jacques Martin en diens medewerkers.

In 1998 gaf Casterman dan eindelijk de twee albums van bij Le Lombard uit in de reeks en zette een nieuw team met de Brusselse striptekenaar Cédric Hervan, de Bretoense tekenaar Gérard Cousseau (CéGé) en de Belgische scenariste en inkleurster Véronique Grobet op de reeks. Het duurde overigens nog tot 2000 alvorens dat album (De aartsengel) verscheen.

Opnieuw viel alles stil tot in 2008 eindelijk het tiende album verscheen, getekend door de Brusselaar Thierry Cayman. Een jaar eerder had uitgeverij Casterman Cayman gevraagd om per toerbeurt een album te tekenen met de oorspronkelijke tekenaar Jean Pleyers. Voortaan zonder de hoogbejaarde Jacques Martin die in 2010 bijna blind zou overlijden. In beide gevallen zou scenarist Hugues Payen de verhalen schrijven. Na vier degelijke albums nam Brusselaar Jerry Frissen (pseudoniem voor Thiery Frissen) de scenario’s over. Frissen was vooral bekend omdat hij vanuit Los Angeles fantasy-strips schreef. Daarom werd de Brusselse tekenaar en scenarist Jean-Luc Cornette mede-scenarist.

Twee stijlen

Omdat Pleyers te traag werkte, haalde Casterman in 2013 de Nederlandse striptekenaar Paul Teng bij de reeks. Teng is één van de meest getalenteerde tekenaars van realistische strips in Europa. Zijn stijl is nochtans compleet verschillend van die van Pleyers, maar dat bleek de lezers niet te deren. Toch lagen weer vier jaar tussen twee albums van Teng.

In 2019 verscheen gelukkig weer een verhaal van Pleyers. Dit keer naar scenario van de Tunesische tekenaar en artistiek directeur bij Casterman, Néjib. In juli 2020 verscheen tenslotte het volgende album getekend door Teng, dat dit keer geschreven bleek door Valérie Mangin die vooral bekend is van haar scenario’s voor de succesreeks Alex Senator en enkele fantasy-strips.

Klassiek Tristanverhaal

De veroveraar is een heel degelijk klassiek Tristan-verhaal. Qua sfeer, thema’s enzovoort sluit het verhaal geheel aan bij de eerste zeven albums van 1984 tot 1989. Het verhaal gaat over de Engelse bezetting van een deel van Frankrijk tijdens de Honderdjarige Oorlog. De Engelse (Normandische) regent probeert kunstschatten mee te roven naar Engeland. Naast de kerkschatten van Caen ook het beroemde tapijt van Bayeux dat over de verovering van Engeland door Willem de Veroveraar gaat. Door het verbond van Bourgondiërs en Fransen leken de aanspraken van de Engelse koning op de Franse kroon verloren. Zeker nadat de Fransen steeds meer Engelse gebieden binnen Frankrijk veroverden. Voor de oorlog bezaten de koning en koningin van Engeland meer dan de helft van het Franse grondgebied, terwijl de Engelse koning officieel een vazal was van een Franse koning die enkel in Parijs wat te makken had.

De gotische bouwmeester Tristan belandt tegen wil en dank in het gevolg van de Anglo-Normandiër, maar hij merkt al snel dat niet iedere Normandische collaborateur met evenveel overtuiging de kant van de Engelsen kiest. De Engelse landsknechten zijn uiteraard beesten en cultuurbarbaren, hun leider kreeg zelfs de naam Goth van Mangin.

Een boeiend jaar

De Fransen hebben na de heiligverklaring van Jeanne d’Arc in 1920 een nogal eenzijdig beeld van de Honderdjarige Oorlog. Mangin is wat dat betreft geen uitzondering. Adèle, een beeldschone jonge deerne en dochter van de deken van Bayeux, die uiteraard verantwoordelijk is voor het tapijt, speelt naast love interest van de hertog van Bedford (Jan van Lancaster) ook een hoofdrol. Jan van Lancaster was regent in Frankrijk voor zijn minderjarige neef koning Hendrik VI van Engeland. In het album plant hij zijn vertrek uit Frankrijk en begint een enorme kunstroof, zoals een oorlogsmisdadiger betaamt, terwijl de Normandische bevolking zich zogezegd als ware Fransen verzet.

Het stripverhaal begint te Caen in 1435. Een boeiend jaar. Jan van Lancaster zou dat najaar sterven tijdens de vredesonderhandelingen in Arras (Atrecht) die een einde zouden maakten aan de Honderdjarige Oorlog. De hertog van Bedford lag begraven in Rouen. Jammer dus dat dit in dit album zeer goed uitgewerkte personage in de volgende albums van Tristan enkel nog kan sterven. Tenzij 1435 heel lang wordt gerekt. Als vervanger van die andere interessante slechterik in de Tristan-reeks, Gilles de Rais, kende het personage best vele mogelijkheden.