De kunst van de alchemie: fraaie studie van kunstzinnige wetenschap

Uitgeverij Lannoo bracht het prachtig boek De kunst van de alchemie uit van David Brafman, de curator van uitzonderlijke boeken bij het Getty Research Institute. 

David Brafman presenteert geen esoterisch hocuspocuswerk in zijn nieuwe boek De kunst van de alchemie, maar fraaie studie naar de zogenoemde voorloper van de scheikunde die eeuwenlang de wetenschap voorging. De auteur maakt de lezer duidelijk dat de alchemie een belangrijke stap richting die wetenschap betekende.

Alleen al voor de kunstgeschiedenis zijn de resultaten van de chemische experimenten indrukwekkend: olieverf, inkt, pigmenten, cementen, transparant glas, zuren, enzovoort. Alchemisten zijn ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het buskruit.

Jan van Eyck

Trouwens, het boek toont aan dat de idee dat Jan van Eyck verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van de olieverf berust op een fabeltje. Vroegmiddeleeuwse boeddhistische schilders in Afghanistan gingen er al mee aan de slag. De techniek verspreidde zich naar het Westen en werd zeker al in het twaalfde-eeuwse Europa door monniken gebruikt. De alchemie is dus zeker een wetenschap, maar een wetenschap met een toets van spiritualiteit en kunstzinnigheid.

De kunst van de alchemie neemt de lezer mee naar het Oude Egypte, Griekenland en het onvermijdelijke China. Het boek distilleert, zoals het hoort, op een voortreffelijke wijze de belangrijkste ontwikkelingen. Fascinerend is de allegorische taal van de alchemie, waarbij onder meer moord een typisch motief is.

De prent ‘De koning in mootjes hakken’ toont het afgemaakte, krijtwitte lichaam van een koning in stukken gesneden in vloeistof waarin het aan het oplossen is. Zijn veroveraar is in zwart, wit en rood gekleed – elke kleur heeft zijn betekenis – en houdt een gouden masker vast dat symbool staat voor de ontmaskering van goud. Het edele metaal is immers vluchtig, eigen aan chemische reactie, meer staat ook symbool voor het destructieve geweld eigen aan de menselijke natuur.

Dit is slechts een voorbeeldje uit het rijke pallet aan intrigerende theorieën en verhalen die niet allemaal weg te wimpelen zijn als grillige nonsens. Als je dat doet, dan zou je met de woorden van Victor Frankenstein, maar ‘een povere scheikundige’ zijn.