De laatste kans voor de Verenigde Staten?

Het politiek debat in de Verenigde Staten is “gepolariseerd”. Het is de één van de weinige conclusies die links en rechts, progressief en conservatief, nog lijken te delen. Die “polarisering” draagt doorgaans een negatieve connotatie met zich mee: de luidste roepers aan de uiteinden van het politieke spectrum krijgen het meeste aandacht en trekken de grote(re) middengroep met zich mee. De bijzonderheden van het Amerikaanse kiessysteem – met de door partijleden gedragen voorverkiezingen – zorgen ervoor dat activistische partijleden (met doorgaans ‘extremere’ opvattingen) steeds radicalere kandidaten voordragen aan een eerder apathisch electoraat.

Polarisering

Het classificeringssysteem dat door Europese ‘Amerikakenners’ gehanteerd wordt om het gepolariseerd politiek landschap te beschrijven schiet vaak te kort. Dat is niet uitsluitend (of zelfs voornamelijk) de fout van de kenners in kwestie. Een classificering gaat bijna per definitie gebukt onder een simplificatieprobleem: de opvattingen en karakteristieken van miljoenen burgers onderbrengen in een handvol categorieën is nagenoeg onbegonnen werk.

Daarnaast wordt naar het schouwspel aan de overkant van de Atlantische Oceaan met een (West-)Europese bril gekeken. De bijzonderheden van de Amerikaanse visie op staatsmacht en goed bestuur worden geëuropeaniseerd. De eenvoudige ‘links-rechts’-kwalificatie heeft ondertussen alle betekenis verloren (niet enkel in de VS, maar ook in België), maar blijft in gebruik. Wanneer dan toch een poging wordt gedaan om vanuit het Amerikaanse begrippenkader te duiden, worden die begrippen verkeerd ingevuld. Een schoolvoorbeeld is de Amerikaanse invulling van het “conservatisme”, dat in België al te vaak als een nieuw theocratisch fascisme wordt bestempeld.

Bitter

Maar hoe begrijpen we de hedendaagse Amerikaanse “polarisering” dan best? George Packer, de auteur van De Laatste Redding, reikt de lezer een nieuwe vierdeling aan. Op verdienstelijke wijze onderscheidt hij vier politiek-filosofische strekkingen binnen het Amerikaanse electoraat: “Vrij Amerika”, “Slim Amerika”, “Echt Amerika” en “Rechtvaardig Amerika”.

‘De Laatste Redding’ bevat de obligate aantijgingen van xenofobie en wreedheid uit ‘Echt Amerika’, waarvan Donald Trump het politiek en cultureel leiderschap op zich heeft genomen. Echt Amerika is, volgens de auteur, in essentie een provinciaal dorp waarin iedereen elkaar kent, niemand meer geld heeft dan een ander en nieuwkomers met achterdocht bekeken worden. Cultuur, geloof en traditie staan centraal. Of met de woorden van oud-president Barack Obama: “Ze worden bitter. Ze houden zich vast aan hun vuurwapens of religie of antipathie jegens mensen die er niet uitzien zoals zij.”

Slim Amerika

Packers definitie van Trumps kiespubliek verschilt amper van de doorsnee analyse die in progressieve bladen als de Washington Post of Politico verschijnen. Ook zijn kritiek op het “Vrij Amerika” van Ronald Reagan, waar vrije markten centraal staan en de overheid zich bijna volledig terugtrekt uit het leven van de Amerikaan, is weinig nieuws onder de zon. Waar Packer een interessante bijdrage levert, is in zijn kritiek op de “Amerika’s” die de kern van de Democratische Partij uitmaken: “Slim Amerika” en “Rechtvaardig Amerika”.

Met “Slim Amerika” doelt de auteur op de intellectuele elite die zich hoe langer hoe hermetischer afsluit van haar landgenoten, voornamelijk in sociale en geografische bubbels aan Amerika’s kusten. De meest tot de verbeelding sprekende bubbel is het fameuze Silicon Valley, waar tech–entrepreneurs de toekomst – onze toekomst – vormgeven. Maar over het hele land vinden we bewoners van Slim Amerika terug. Ze zijn hoogopgeleid en lid van de hogere (midden)klasse. Slim Amerika werkt in Amerika’s steden maar woont in haar veilige en netjes onderhouden buitenwijken. Ze promoten de “juiste” politieke agenda, in het bijzonder op sociaal-ethisch vlak, en zien zichzelf als de “toekomst”, niet enkel het land, maar ook van de wereld.

Dat kosmopolitisme gaat geregeld gepaard met een neerbuigende houding tegenover de bewoners van Echt Amerika. Echte Amerikanen lachen de aanbevelingen van hun Slimme landgenoten dan weer weg als de hersenspinsels van bazige bubbel-bewoners die net iets te veel pinot noir op hebben.

Rechtvaardig of ‘Woke’?

Packer bekritiseert de manier waarop Slimme Amerikanen zich terugtrekken uit de samenleving die ze ingrijpend trachten te veranderen. Ze mogen dan wel de geestelijke vaders en moeders van onze sociale netwerken zijn, de interacties van deze visionairen zijn beperkt tot hun klasgenoten uit Harvard of hun buren in San Francisco.

Na de Slimme Amerikanen op de korrel te hebben genomen, legt Packer hun Rechtvaardige landgenoten het vuur aan de schenen. “Rechtvaardig Amerika” is in essentie een synoniem voor Woke Amerika. Een Amerika dat zich bezighoudt met werkelijk en vermeend sociaal onrecht. In haar beste versie is het een Amerika dat Hollywood-roofdieren als Harvey Weinstein doet boeten voor hun daden. Dat geweld en discriminatie tegen homo’s op de politieke agenda plaatst. En dat blanke haatgroepjes met hand en tand bestrijdt.

In haar meest nutteloze versie zijn het de koene feministen die weerloze vrouwen te hulp schieten door hun collega’s retroactief in de ban te doen wegens “vrouwonvriendelijke” moppen. De klavierstrijders met persoonlijke voornaamwoorden (hij/zij, hem/haar) in hun twitter-bio die het erkennen van de biologische tweedeling man-vrouw als een hoofdzonde beschouwen. De “geen mens is illegaal”-lobby die de roep om een strikt(er) immigratiebeleid onmiddellijk gelijkstelt met een heropleving van de Ku Klux Klan.

Ideologische eenvoud

De ideologische en intellectuele zwakheden van de Vier Amerika’s worden in De Laatste Redding onder het vergrootglas gehouden. De auteur is daarbij beduidend strenger voor de Amerika’s die traditioneel tot de electorale coalitie van de Republikeinse Partij behoren (‘Vrij’ en ‘Echt’) dan voor de Democratische Amerika’s (‘Slim’ en ‘Rechtvaardig’). Desalniettemin is het verfrissend om een auteur tegen te komen die zich niet beperkt tot de gewoonlijke kastijding van de oranje boeman, maar die ook de risico’s van elitaire kustbubbels en onverbiddelijke woke-warriors onder de aandacht brengt.

De rest van het boek besteedt Packer aan de zoektocht naar een remedie voor het verval van het Amerikaanse body politic. Veel nieuws onder de zon zal de lezer op deze bladzijden niet aantreffen. Toch is het een interessante inleiding tot ideeën die recent en minder recent hun intrede deden in het discours van politici en activisten. Packer laat ook uitschijnen dat de oplossing wel eens zou kunnen bestaan uit een mix van de beste elementen van links en rechts, progressief en conservatief. Alleen al daarmee onderscheidt de auteur zich van zijn collega’s aan de overkant van de Atlantische Oceaan, waar ideologische eenvoud wordt beloond met een primetime show op kabel-tv of gastcolleges aan ooit prestigieuze universiteiten.

De laatste redding is verkrijgbaar in onze boeken.doorbraak.be boekhandel