De tegennatuurlijke tuinman

Onlangs verscheen het nieuwe boek Het bewaren waard van de Vlaamse jurist en historicus Frank Judo. Daarin gaat de man al wandelend door 21 misverstanden over het conservatisme. Het is het lezen waard en bovendien uitgebracht in een handig pocketformaat. Je ziet jezelf dit meepakken op een wandeling en er even in lezen terwijl je op een bankje geniet van de lentezon. De auteur waarschuwt in zijn verkennende voorwoord: ‘Wie het conservatisme als een denkrichting wil omschrijven, maakt conservatieven echter bewust of onbewust het leven moeilijker.’ Hij legt immers doorheen het hele boek bloot hoe weinig consistent het conservatieve denken eigenlijk wel is. Het is een veelstromenland.

Geen handboek

Judo weet dat term ‘conservatisme’ op zich een bijzonder beladen begrip is. ‘Naar verluidt zou de Nederlandse politicus Willem Nolens in het begin van de twintigste eeuw gezegd hebben dat de meeste mensen liever als brandstichter of dief door het leven gaan dan als conservatief. Judo verhaalt ook een anekdote dat een kennis hem contacteerde om in een panel ‘sterilisatie van gehandicapten’ te komen verdedigen, want ja, hij is toch ‘een conservatief’.

Probeert hij dan met die eenentwintig misverstanden een foutief beeld van het conservatisme te ontkrachten? Neoconservatieven zullen het werkje teleurgesteld naast zich neerleggen en alle tegenstanders van het conservatisme zullen schouderophalend Judo wegzetten als een zwalpende zemelaar. En tweemaal is dat onterecht. Frank Judo schreef geen handboek dat scherpe schotten opwerpt tussen allerlei denkrichtingen en evenmin produceerde hij een ideologische handleiding. Hij is een man van enerzijds en anderzijds, iemand die meer vragen stelt dan hij kan beantwoorden. Iemand die met de nodige ironie en zelfspot de tekorten van de mens — ‘een wezen waar nog werk aan is’ — erkent.

Aren lezen

Judo: ‘Conservatieven bestuderen de wereld niet om hem te veranderen, maar wel om hem te begrijpen en er een plaats in te vinden. Zij gaan uit van een respectvolle houding tegenover het bestaande, waarbij diegene die veranderingen wenst door te voeren, zal moeten aantonen dat die veranderingen een meerwaarde bieden, die dan nog opweegt tegen de nadelen.’ Een conservatief is daarom eerder erudiet dan een intellectueel of een rationalist. Hij ‘leest aren uit wat voorhanden is en maakt keuzes aan de hand van wat hij leert uit keuzes die voordien werden gemaakt.’

Cruciaal in Judo’s variant van het conservatisme is het vermogen om continuïteit te zien, dat te erkennen en te koesteren. ‘Het volstaat niet ervan te dromen, erom te treuren of ze door vingers te laten glippen’, schrijft hij. ‘Conservatisme is niet vanzelfsprekend, laat staan natuurlijk. Het is zo tegennatuurlijk als het groot is. Het is namelijk een cultuurfenomeen.’ Daarbij roept de schrijver het beeld op van Fausts verzuchting ‘Verweile doch, du bist so schön!’ [‘Blijft toch, je bent zo mooi!’].

Eerder tuinman dan krijger

Een conservatief is veeleer een tuinman, concludeert hij, dan een krijger. ‘Hij probeert rustig te blijven en te corrigeren wat zijn project zou kunnen bedreigen.’ Die vergelijking van de tuinman deed me teruggrijpen naar het boek Leven in de tuin van Penelope Lively: ‘De tuinier is niet gebonden aan het heden, hij kijkt vooruit, koestert verwachtingen, ziet de komende lente voor zich. En hij kijkt terug, herinnert zich wat was, vergelijkt dat met nu, en met volgend jaar.’ Maar ze weet ook: ‘Je kunt de natuur geen orde opdringen.’

De verschijningsdatum van Het bewaren waard, met het begin van de lente, is dan ook meer dan toepasselijk. De hovenier trekt dan opnieuw zijn tuin in en stelt vast wat de winter verloren deed gaan, maar ziet ook wat er overleefde. Gehurkt zaait hij dan zaden van bloemen die hij al jaren koestert en kijkt dan reikhalzend uit naar hun nieuwe bloei.

Het bewaren waard is verkrijgbaar in de Doorbraak webwinkel.