De vrouw die het opnam tegen Poetin

Marina Ovsjannikova werkte als redacteur voor het Eerste Kanaal van de Russische televisie. In maart 2023 verscheen haar autobiografische boek No war in de Nederlandse vertaling. De basis voor haar werk vormt haar protestactie tijdens een live uitzending een jaar eerder.

In maart 2022 hield Ovsjannikova voor een lopende camera een handgeschreven poster omhoog waarop stond: ‘Geen oorlog, stop de oorlog, geloof de propaganda niet, hier liegen ze tegen jullie, Russen zijn tegen oorlog.’

Protest

Haar openbare protest dat slechts enkele seconden in beeld kwam, werd breed uitgemeten in de internationale pers. De Oekraïense president noemde de Russin destijds een held. Door de protestactie en de latere verklaring op haar sociale media werd Ovsjannikova in Moskou veroordeeld tot een boete. Er volgde ontslag bij de Russische tv en een volledige boycot, zelfs de fitnessclub liet haar niet meer binnen. Tijdens haar periode van werkeloosheid werd Ovsjannikova in dienst genomen door de Duitse krant die Welt.

Vanuit Moskou verhuisde ze naar een hotelkamer in Berlijn. In Oslo neemt ze de Vaclav Havel prijs voor creatieve dissidentie in ontvangst. Dan vertrekt ze met een bodyguard voor een reportage naar de havenstad Odessa, waar ze is geboren. De missie lukt, maar de Duitsers zien onder druk van Oekraïense protesten af van de samenwerking.

Door haar oproep de sancties tegen Rusland af te schaffen is ze niet langer gewenst in haar geboorteland. Volgens een site die gegevens verzamelt over ‘vijanden van Oekraïne’ zou ze bovendien voor de Russische geheime dienst werken. Bewijzen worden voor die beschuldiging niet genoemd.

Arrestatie

Om haar 11-jarige dochter op te halen, keert ze vanuit Berlijn terug naar Moskou. In de Russische hoofdstad volgt al snel een huiszoeking en arrestatie. In afwachting van een vonnis voor ‘het verspreiden van valse informatie over de speciale militaire operatie’ wordt Ovsjannikova veroordeeld tot huisarrest.

Ondanks een enkelband en continue bewaking door de politie en haar eigen moeder kan ze in september 2022 met haar dochter naar het buitenland vluchten. Over de vlucht die een maand duurde en eigenlijk het spannendste zou moeten zijn, geeft de Russin weinig details prijs. Volgens haar zou het gaan om een nog bestaande route.

Verhaal

De ondertitel van het boek luidt: ‘Het indrukwekkende verhaal van de vrouw die het opnam tegen Poetin.’ De uitgever of de auteur zelf koos voor een begin met twee citaten van Nietzsche: ‘Zodra u handelen wilt, moet u de deur naar de twijfel sluiten’ en ‘Jij moet jezelf willen verbranden in jouw vlam: hoe wilde je nieuw worden als je niet eerst as bent geworden!’. Die vrij pretentieuze inleiding geeft de richting aan die de uitgever wil inslaan. Begeleid worden Ovsjannikova en haar boek dan ook door een streng omlijnd pr-concept.

Dat alles neemt niet weg dat het boek leest als een trein. Het is dusdanig geschreven en vertaald dat het moeilijk is het verhaal opzij te leggen. Er wordt een interessante blik gegund in de keuken van de Russische media onder controle van de overheid. Ook de complexe familiebanden worden door de auteur nauwkeurig beschreven.

Ovsjannikova vertelt openhartig over haar ex-man die nog steeds leidinggevende is bij de Spaanstalige sectie van Russia Today. Over haar moeder die oprecht gelooft in wat op de Russische televisie wordt verteld. En over haar 18-jarige zoon die de kant van zijn vader koos en haar 11-jarige dochter die als gijzelaar dient.

Vragen

Toch roept het verhaal ook enige vragen op over Ovsjannikova zelf. In haar boek schrijft ze dat een penitentiair medewerker haar in het geheim zijn steun toefluistert. Het zal niet moeilijk zijn voor de Russische geheime dienst om na te gaan wie de betreffende goedhartige man was. Een risico dat de auteur kennelijk op de koop toenam.

Ook was haar taak bij de belangrijkste Russische zender naar eigen zeggen het zodanig aanpassen van internationale gebeurtenissen dat ze voldeden aan van bovenaf vastgelegde criteria. De vraag is daarbij hoe het mogelijk is dat Ovsjannikova al voor haar actie intensieve contacten onderhoudt met verslaggevers van de BBC, CNN en andere gerenommeerde media die haar kennelijk als gelijke erkennen. Ook de advocaat die altijd gereed staat met raad en daad is een meer dan vreemd gegeven voor iemand die ‘het opnam tegen Poetin’.

Dat Ovsjannikova vóór haar actie een elitair leventje leidde, wordt duidelijk uit de beschrijving van haar huis en appartement in de hoofdstad. Als vertegenwoordiger van die elite is ze waarschijnlijk de enige die het platform dat haar geboden werd optimaal heeft benut. Door enkelen, vooral in Oekraïne, wordt ze gezien als agent van het Kremlin. In Rusland noemde men haar een Britse spion. Het is aan de lezer een eigen beeld te vormen van de voormalige redacteur van het Eerste Russische Kanaal. No War vormt daarvoor ondanks enige onbeantwoorde vragen een uitstekende basis.