De wraakgodinnen van Paul Jacobs

‘Marijkes Wraak’ is een spannende sleutelroman in alle opzichten. Zowel het gebruik van bestaande mensen als de sleutel zelf spelen een belangrijke rol in het dertiende misdaadonderzoek van gewezen tv-coryfee Thomas Breens. Paul Jacobs heeft zichzelf geprofileerd als de slimme maar wat goedgelovige Breens én als Perry Janzen, de oude boekenwurm met dubbele brilglazen. Oorzaak en gevolg liggen in elkaars verlengde. De thriller begint met een cryptogram en eindigt in de labyrintische kronkelgangen van een bouwvallig kasteel.

Cryptogrammen uit de Gazet

Zowel Breens als zijn vrouw Kristien zijn verslaafd aan de meertalige cryptogrammen uit de Gazet, ‘Hugo’s Hersenbrekers’. ‘Uit eigen ervaring’, lacht Jacobs, de vroegere radioproducer bij VRT van succesprogramma’s als Het Vermoeden (ja, ook Betty Mellaerts krijgt een cameo), De Taalstrijd, De Rechtvaardige Rechters, De Tekstbaronnen en dies meer. Als die taalpuzzels plots niet meer verschijnen, wordt de slome Thomas (een welopgevoede slungel dan die andere privédetective en antiheld Jean-Pierre Willems van Bart Holsters in de jaren tachtig) gesmeekt om Hugo tot andere gedachten te brengen.

Blijkt dat Marij, zijn lief, secretaresse, huishoudster en bedenkster van de ingewikkeldste opgaves, het niet langer neemt dat mijnheer de jonge blaadjes plukt en haar verwaarloost. Ze laat een brief achter met de opdracht: ‘Zo kan je me terugvinden als je dat wil’. Het spel zit op de wagen, het verhaal is vertrokken voor een Canossa met vijf stadia, en telkens een nieuwe hint. Maar de ontmaskering van valsspeler Hugo neemt in elke episode pijnlijker vormen aan, hoewel ‘Hugo een macho was en een onverbeterlijke lefgozer, maar tegelijk was hij charmant en een ziel-in-nood’.

En dus zwicht Thomas voor de wortel: een mysterie waarvoor hij richting Pamplona Hugo zal bijstaan en uit de wind zetten. Om maar de eerste trip te noemen. In het Ardense dorpje Alle-sur-Semois moet hij een eerste Wiedergutmachung afwerken. Blijkt dat hij in die besloten, norse gemeenschap ooit de mooie Tina heeft verleid. Het kostte haar een echtbreuk en een leven van schaamte en kinderloosheid. Hugo ontsnapt wel aan een lynchpartij, maar zal toch een dwangsom moeten betalen om heelhuids weg te raken en Marijke terug te vinden.

Feit en fictie

En zo bouwt Jacobs een steeds ingewikkelder schema uit, waarin hij eigen ervaringen verweeft met plekken die hij op zijn vele reizen naar de Gers (waar hij tot voor kort een buitenverblijf had) onderweg bezocht en er allerhande schurkenstreken (afpersing, ontrouw, bedrog, afzetting, uitlokking en meer van fraais) van Hugo aan vastknoopt. Het geeft hem de kans enkele weetjes op te rakelen, die hij zelf meemaakte, zoals de vlucht van de pedofiele Monseigneur Billen (!) naar de abdij van Fontenay in Châtillon-sur-Seine, de Brelmanie in Vierzon (het eerste stadje dat de zanger aanbrengt in zijn song ‘Vesoul’), de kiosk van Abbéville waar Joris Van Severen werd vermoord, of het kerkhof van Meudon, het Cimetière des Longs Réages, waar de antisemitische arts-literatuurvernieuwer Céline weggestopt ligt.

Niet dat Jacobs helemaal betrouwbaar is: ‘In 1944 is Céline er als een haas vandoor gegaan. Een tijdje werkte hij nog als arts in een gevangenkamp’. Ik kan hem Tielsch’ pseudodocumentaire Die Finsternis (2005) aanraden. Met fragmenten van Célines D’un Château à l’Autre (1957), waarin hij de door Hitler verplichte terugtrekking van het hele Vichybewind met in zijn zog een bende collaborateurs en 500 militairen naar Sigmaringen in al zijn ontbladering oproept. Sigmaringen was het Salò van Musssolini voor Pétain. De schijn ophouden van de eindoverwinning, met propagandistische radio en een eigen dagblad, in een kasteel van de Hohenzollern. ‘Eine gespenstische kollage’, schreef een recensent.

Wraakgodinnen

Maar Jacobs ontbolstert stilaan een duivels complot, waarin de sympathieke schurk Hugo aan zijn eigendunk en waan ten onder gaat. Waarschuwingen heeft hij genoeg gekregen, de sterke figuren zijn de drie vrouwen die een hoofdrol spelen. Zij zetten de lijnen uit, bepalen het lot, dirigeren het gedrag. Ongenadig als de drie Erinyën, de Wraakgodinnen die met angstaanjagende gruwel misdadigers bestraffen. En er zelf beter uitkomen: Kristien die haar Thomas weer aan de leiband krijgt, Jolien de pseudo-Hollandse dienster met nog wel meer capaciteiten die uiteindelijk haar vagebondleven kan inruilen voor Spanje, en natuurlijk Marijke zelf. Maar hoe die wraak eruit ziet, is het geheim van de thriller.

Alleen wist Jacobs waar het moest eindigen. ‘Ja, ik had een stulpje in Espas, heb het na twintig jaar verkocht. Een gat van 125 inwoners. Maar met een 13de-eeuws kasteel, afgrijselijk lelijk, en toch met authentiek platvierkanten wachttorens – het is sinds 1979 erkend als erfgoed, is in privéhanden en wordt hersteld. En het klopt dat elke zaterdag bezoekers zijn toegelaten, er is een tentoonstelling op de tweede verdieping, zoals in het dorp. Nu, ik heb het dorp een wat mooiere naam gegeven, Cravencères. Napoleon gebruikte het kasteel als opslagplaats voor zijn munitie’. Dat belooft te eindigen met indrukwekkend vuurwerk. Maar wie zat er nu mee in het complot? Thomas Breens wordt weer ‘Brains’, de man die bijna kwansuis elk mysterie oplost.

Een plot als een hobbelpaard

Jacobs schrijft altijd licht-ironische thrillers, met een glooiend plot als een hobbelpaard. Op en af, zoals de landschappen die hij beschrijft. Op en af, zoals de gemoedswisselingen van de mens zijn. De lezer laat zich snel afleiden door de badinerende stijl, maar schrikt geregeld op, als weer een misdrijf boven water komt. Zelfs moord, zelfmoord of een ingemetseld lijk. De prettige onderlaag van autobiografische elementen geeft soms schokjes van herkenning. Als je Frans luisterlied ziet opdagen, Alain Barrière, Jacques Brel, de onverhulde beschrijvingen van het VRT-gebouw leest (Jacobs zat in 3F5, ikzelf in 4F5, op zijn kop dus), de radiospelletjes genre het fictieve ‘De Jacht op de Gouden Sleutel’. ‘O’, zegt Jacobs, ‘de inspiratie voor mijn plot moest ik niet ver zoeken. Ik had een klein jaar een puzzel in De Morgen, ‘Vaste Vrienden’, en nu in Knack ‘Letterzetter’. Zelfde stramien’.

Je kunt je afvragen waarom na 12 thrillers met Thomas Breens Jacobs geen uitgever meer vond voor Marijkes Wraak. Hij monkelt. ‘Ik kreeg een mailtje dat de voorjaarsaanbieding mijn nieuwe boek, en het volgende niet zou opnemen. Gerommel na verandering van leiding? Of gewoon te weinig winst? Ik verkocht zowat 1.000 boeken per titel. En zelf gaan leuren, de grootste afnemer Standaard Boekhandel was heel terughoudend om daaraan te beginnen. Met de hulp van twee vrienden uit het vak, Frank en Geert, is het toch een professionele uitgave geworden’. Veertien ligt klaar, afgerond en wel. ‘En heb je iedereen gevonden die ik beschreef ?’ ‘Ik dacht dat producer en kasteelopzichter Perry Janzen gewoon Fred Janssen was, de man van Echo en Terloops’. ‘Dacht je ? Fout. P.J. ? Ben ikzelf. Paul Jacobs’.