Een wereldburger en de ‘citizens of nowhere’

Er wordt wel eens beweerd dat de Nederlanders het sterkst op de Britten lijken. Hun geschiedenis is alleszins nauw verbonden. Denk maar aan Willem III van Oranje die het daar tot koning schopte. Enkele Nederlanders behoren tot de beste correspondenten in het Verenigd Koninkrijk die er zijn. Zo is er Patrick van IJzendoorn van de Volkskrant die verknocht is aan de Britse ziel of de nuchtere Tim de Wit die voor de NOS op een bijzonder zakelijke en correcte manier het wel en wee van het Lagerhuis opvolgt. En dan is er Melle Garschagen, correspondent voor NRC en winnaar van de Herman Wekker-prijs, een tweejaarlijkse onderscheiding voor Nederlandse journalisten die zich goed hebben ingezet voor de verspreiding van informatie over Engelstalige landen en culturen onder het publiek. Lia van Bekhoven won hem in 2007.

Daar heb je een Nederlander voor nodig

Garschagen is een pittige kerel. Ik ontmoette hem vorig jaar in Manchester waar hij het voortouw nam in een kleine revolte van internationale journalisten op het partijcongres van de Conservatives. Aanvankelijk werden de ‘buitenlanders’ niet toegelaten in de congreszaal voor de speech van Boris Johnson, iets wat beloofd was. De journalisten pikten dit niet. De Nederlander maakte, samen met anderen, zo een kabaal dat men toch toegelaten werd. ‘Daar heb je een Nederlander voor nodig’, grinnikte een Franse dame tegen me.

De journalist bracht dit najaar een boek uit met de titel Stem van het Britse volk. Een intiem portret van de verdeelde Britse maatschappij. Het is wat mij betreft het meest complete boek over de brexit dat nog toe in het Nederlands verscheen. Melle Garschagen focust niet alleen op de politieke hoofdrolspelers, hij schenkt ook ruim aandacht aan de gewone man en vrouw. Elk standpunt wordt belicht en de auteur probeert de doorgronden wat er achter de redeneringen van de mensen schuilt.

Beweegredenen Brexitstemmers

De hoofdstukken over Noord-Ierland en de Britse visserij vond ik bijzonder verhelderend. Met een anekdotische aanpak legt hij de beweegredenen voor de brexitstem bloot. ‘Een grote vrachtwagen kwam aanrijden, samen met twee donkerblauwe Audi-stationwagens. Een vrouw stapte uit de auto en riep iets naar een bemanningslid van de vissersboot, in het West-Vlaams. De auto’s hadden Belgische nummerborden. De bemanning takelde volle kratten uit het ruim van de kotters om ze vervolgens in te laden in de vrachtwagen, terwijl grote schijnwerpers het dek verlichtten alsof het een zonnige middag was.’

‘De plastic dozen zijn eigendom van de Vismijn Oostende, meldden zwarte drukletters op de zijkant. Binnen een mum van tijd zat de vrachtwagen vol en reden de auto’s weer weg: op naar België. De volgende ochtend vroeg ik aan een man die in de deuropening stond van zijn rijtjeshuis naast de kade, of dit vaker gebeurt. “Yup”, zei de man, met een tatoeage van een anker op zijn onderarm. “Belgen. Soms Spanjaarden. Zij hebben onze zee overgenomen.”‘

Gevaren van een Nexit

Aan het einde van het boek kleurt hij zijn observaties met zijn eigen visie. De uitleiding van Stem van het Britse volk gaat over de gevaren van een Nexit, de Nederlandse variant van de brexit. Hij heeft het over Thierry Baudet en Geert Wilders. Zijn Britse ervaringen leren hem dat EU-steun in een land evenzeer te maken heeft met landelijke politiek. ‘Wat voor mij als waarschuwing geldt, is dat brexitstemmers over het algemeen geen schuimbekkende xenofoben of raaskallende complotdenkers zijn. Het gaat overwegend om normale burgers die het gevoel hebben dat zij door de politiek in de steek gelaten zijn. In veel gevallen zijn hun grieven niet alleen invoelbaar maar ook terecht.’

Hij roept centrumpolitici, van liberale, christen- en sociaaldemocratische huize, op om te laten zien hoe belangrijk de EU is. ‘Je kunt enorme kritiek hebben op het beleid van de EU vanuit die politieke perspectieven om juist te laten zien hoe belangrijk het is in Brussel mee te praten in plaats van je als land terug te trekken achter de dijken.’

Citizens of nowhere

Garschagen, die niet alleen werkt vanuit Londen, maar er ook een gezin heeft met opgroeiende kinderen, bekent aan het slot van het boek dat hij zich persoonlijk getroffen voelt door de Britse keuze. ‘De EU is onderdeel van mijn identiteit. Ik groeide op zonder grenzen, weet nog goed hoe ik op skivakantie in Frankrijk op 1 januari 2002 voor het eerst euro’s pinde, deelde op de universiteit de collegebanken en de kroegen met Duitsers, Polen, Italianen en een enkele Brit. De keuze voor de brexit voelt als een afwijzing van wie ik ben, ook al heb ik in het Verenigd Koninkrijk nooit enige vorm van vijandigheid opgemerkt.’

Maar daar heeft de gemiddelde brexitstemmer geen boodschap aan en dat weet Melle Garschagen als geen ander. Hij zat in de zaal in Birmingham toen Theresa May zei: ‘Als jij gelooft dat je een wereldburger bent, ben je nergens een burger.’ De auteur vertelt: ‘Ik zag een ambassadeur van een Europees land diep zuchten. (…) Nee, de frustratie van de diplomaat was dat May de uitwassen van de globalisering direct verbond met Europese integratie.’

De ‘citizens of nowhere‘ kregen het laatste woord.