Egypte als dictatuur, nu de wereld niet meer kijkt

‘Nu de wereld niet meer kijkt, leven in Egypte na de Arabische Lente’ is de titel van het debuut van de Nederlandse journalist Eduard Cousin.

Geïntegreerde journalist

In 2013, twee jaar na het begin van de Arabische Lente in 2011, verhuisde Eduard Cousin (1986) naar Egypte. Hij woont daar nu zeven jaar, werkt daar als journalist voor diverse Egyptische, Nederlandse en internationale media, en vond daar ook zijn vrouw, een Egyptische moslima. Als stagiair bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken doorkruiste hij voordien reeds Libanon en Syrië. In de Syrische hoofdstad Damascus leerde hij Arabisch.

Dit is niet het eerste boek van een in Egypte verblijvende Nederlandse journalist, voorheen was er reeds het geapprecieerde Egypte. Habibies, helden en huichelaars van Alexander Weissink (2011). Dat Eduard daadwerkelijk in Caïro woont, maakt het boek natuurlijk interessant. Datgeeft een insiderskijk die je natuurlijk moet missen indien je wat te lezen krijgt van een Europese journalist die een paar dagen of weken vertoeft in dat land. De auteur tracht weer te geven hoe de doorsnee Egyptenaar nu kijkt naar z’n land, ondertussen tien jaar na die Arabische Lente, die eerst president Hosni Moebarak (1928-2020) de laan uitstuurde, moslimbroeder Mohamed Morsi (1951-2019) in 2012 aan de macht bracht, om dan na een tweede revolte huidig president Abdul Fattah al Sisi (1954) in 2014 in het zadel te hijsen.

Het minste wat men kan zeggen is dat Egypte nu een pure dictatuur is, stelt Eduard Cousin vast. Het regime is veel harder dan dat van Hosni Moebarak. En waren er in 2011 genoeg redenen om in opstand te komen tegen het regime van Moebarak, dan zijn die er nu nog veel meer. Niet alleen voert Al Sissi een harde strijd tegen wat nog rest van moslimbroeders. Iedereen, van welke politieke of religieuze strekking ook, die kritiek durft uit te oefenen op het regime wordt hard aangepakt. Martelingen in gevangenissen zijn schering en inslag. Democratie en vrije meningsuiting onbestaande, het wantrouwen tegen alles en iedereen is groter geworden.

Bekeerd tot de islam

Dat je op eieren moet lopen heeft Cousin zelf meegemaakt, toen hij het in Egypte tot hoofdredacteur van The Daily News Egypt bracht (het enige Engelstalige dagblad in Egypte van enig niveau, The Egyptian Gazette is goed voor de kattenbak). Het is overigens op de redactie van The Daily News dat hij zijn vrouw heeft leren kennen. En ja, om te trouwen met Rana heeft hij zich bekeerd tot de islam, maar uit het boek kan je eigenlijk toch afleiden dat hij zich enkel bekeerd heeft om huwelijksredenen. En dat de islam niks of bitter weinig betekent voor hem.

Meer zelfs, bij de omschrijving van islamitische begrippen zoals ‘dhikr’ en ’takfir’ slaat Eduard de bal zelfs lelijk mis. De auteur uit trouwens uitgebreid kritiek op de discriminatie van de Kopten (de belangrijkste christelijke gemeenschap in Egypte, van monofysitische obediëntie), niet onmiddellijk een hobby van islamitische auteurs. Toch ontsnapt ook Cousin niet aan het politiek correct taalgebruik: als Kopten slachtoffer zijn van geweld wordt er door hem nooit gesproken over christianofobie, maar wel steevast over sektarische incidenten.

De houding van het westen is dubbelzinnig, stelt ook Eduard Cousin vast. Enerzijds een zekere solidariteit met Al Sissi omdat hij strijdt tegen de moslimbroeders en zich prowesters opstelt, anderzijds toch veel twijfels omdat solidair zijn met een dictator niet noodzakelijk compatibel is met de democratische waarden die westerse landen beweren te verdedigen. En, niet te vergeten, ook al strijdt Al Sissi hard tegen de moslimbroeders, de nog radicalere salafisten worden meestal met rust gelaten. Dat wordt dan weer verklaard doordat de Egyptische salafisten veel minder geneigd zijn te streven naar politieke macht dan Al Ikhwan (de Arabische naam voor de moslimbroeders).

Diepgravende reportage

Als antwoord op westerse kritiek op zijn mensrenrechtenbeleid antwoordt Al Sissi steevast dat schoon drinkwater, onderwijs en gezondheidszorg ook mensenrechten zijn, en dus niet alleen recht op vrije meningsuiting of eerlijke verkiezingen. Nu ja, voor een stuk klopt dat ook natuurlijk. Maar dat wil nog niet zeggen dat Al Sissi goed scoort als het gaat over drinkwater, gezondheidszorg of onderwijs, om nog niet te spreken over jobs.

Voor zijn boek sprak Eduard Cousin met ontzettend veel mensen van diverse pluimage, en bezocht hij ook diverse regio’s in het land, waaronder een dorp in de Delta waar zijn schoonfamilie vandaan komt. Moslimbroeders, soefi’s, seculieren, stedelingen, fellahin (keuterboertjes), hogere middenklassers, mannen en vrouwen, jong en oud, lelijk en mooi, het passeert allemaal de revue. De sociale problematiek in de Sinaï-woestijn, en de redenen van de aanwezigheid van de Islamitische Staat en andere extremisten in het noorden van de Sinaï, wordt helder en duidelijk uitgelegd.

Ook de schets over de rol van het leger in Egypte is best te smaken. De rol van het leger in de economie is zeer groot. Dat een leger bijvoorbeeld fabrieken heeft dat wasmachines produceert, benzinestations en hotels beheert, en nog zo veel meer, is opmerkelijk. Het belemmert buitenlandse investeringen in het land, want de excessieve rol van het leger in de economie zorgt voor oneerlijke concurrentie ten opzichte van de privésector.

Fascinerend en problematisch

Al met al besluit je na lectuur van Eduard’s boek dat Egypte weliswaar een fascinerend land is, maar dat het geconfronteerd wordt met vele problemen. Het leven is er hard, de tegenstelling tussen arm en rijk enorm., De ongeschreven deal tussen Al Sissi en de Egyptenaren (ik hou jullie onder de knoet, maar daartegenover staat dat ik voor werk en welvaart zal zorgen) wordt niet gerespecteerd.

De verbreding van het Suezkanaal (een ‘faraonisch’ project van Al Sissi) heeft niet de verwachte resultaten opgeleverd. De te sterke bevolkingsgroei blijfthet land parten spelen. Corona gooit ook hier roet in het eten. En door de recente vriendschapsakkoorden van Israël met een aantal Arabische staten, waaronder Golfstaten, is de ‘centrale’ en ‘onmisbare’ rol van Egypte wat op de achtergrond geschoven. Voor wie het Egypte van 2021 beter wil leren kennen is Nu de wereld niet meer kijkt, leven in Egypte na de Arabische Lente zeker warm aan te bevelen.