FILM – Het niet zo Bella Italia

Schrijver, copy- en ghostwriter Joost Houtman dook in de beelden. Hij zocht en vond een genadeloze zedenschets van zijn meest geliefde vakantiebestemming Italië; een land dat vanuit politiek oogpunt allesbehalve een gidsland is. In de tiendelige serie 1992 en de film Suburra zag hij wat Italië liefst niet wil laten zien… 

Het jaar nul 

Elk land heeft zijn eigen geschiedenis. Momenten waarop het leven van de inwoners voorgoed verandert. Voor Amerika is dat 9/11, voor Italië is dat niet één dag, maar zelfs een heel jaar. In 1992 veranderde het leven in ’De Laars’ voorgoed. Het begon allemaal op 17 februari 1992. Ene Mario Chiesa, toezichthouder gezondheidszorg in Milaan, werd gearresteerd. De politicus van de Partito Socialisto Italiano werd op corruptie betrapt door onderzoeksrechter Antonio Di Pietro. Het was het begin van Operatie Schone Handen, alias Mani Pulite. Een behoorlijk ironische naam is dat, want de socialist Chiesa was omgekocht door een kuisfirma. De leider van de socialistische partij, Bettino Craxi, reageerde door Chiesa een ‘mariuolo’ te noemen. (Beleefdheidshalve laten we de vertaling achterwege.) Chiesa was daardoor zo zwaar beledigd dat hij begon te ‘zingen’. De ene na de andere collega praatte hij vervolgens aan de galg.

Operatie Schone Handen gekruid door meer dan vijfduizend arrestaties – op een gegeven moment werd zelfs bijna de helft van alle parlementsleden in beschuldiging gesteld! – en enkele opzienbarende zelfmoorden van politici en zakenlui zou uiteindelijk het einde inluiden van de Eerste Republiek. De gevallen politici namen in hun genadeloze duikeling vele ‘onschuldige’ slachtoffers mee. De christendemocraten, communisten en socialisten werden daarop nagenoeg van het politieke toneel geveegd; de niet altijd even koosjere Lega Nord werd even heel populair en antimaffia magistraten Giovanni Falcone en Paolo Borsellino werden gruwelijk vermoord… kortom, het land was in 1992 in een volledige shock.

Tegen deze achtergrond speelt de tiendelige serie 1992. Bedenker Stefano Accorsi speelt de rol van marketing-manager Leonardo Notte. Notte gebruikt handig de veranderde politiek om zich op te werken. Hij suggereert dat de tijd rijp is om van de succesvolle zakenman Silvio Berlusconi een succesvol politicus te maken. En de rest is natuurlijk geschiedenis…

Notte heeft overschot van gelijk. Als het crisis is dienen nieuwe kansen zich aan. De slimmeriken – ergo Notte en Berlusconi – weten dan wat ze moeten doen. Er dankbaar gebruik van maken. 1992 fileert dan ook de recente Italiaanse politieke geschiedenis op een even scherpe als genadeloze manier.

Zelfs voor kijkers die niets van Italiaanse politiek weten of die in 1992 nog niet eens geboren waren is 1992 meer dan interessant kijkvoer. De serie is heerlijk theatraal verfilmd – met onder andere ook een fantastische introgeneriek – en wordt afgewerkt met geniale acteerprestaties. Door heel ‘gewone’ personages te gebruiken maakt Accorsi ons duidelijk hoe groot de impact van Operatie Schone Handen was op Italië en hoe pervers de politieke en economische zeden ‘toentertijd’ werkten. Politiek is geen zaak die zich boven de hoofden van de mensen afspeelt, maar speelt zich af IN de hoofden van de mensen; lijkt Accorsi te zeggen. Daarvoor creëerde hij zes door-en-door interessante hoofdpersonages.

Neem naast gladjanus Leonardo Notte bijvoorbeeld de rugbyspelende Pietro Bosco, een  onbehouwen oorlogsveteraan uit de Golf-oorlog. Door de kentering in de politiek komt Bosco onverwacht in het parlement. De Lega Nord-man meent het goed, maar ondervindt al snel dat politiek een smerig spelletje kan zijn.

Een al even zich over de zeden verwonderend personage is rechercheur Rocco Venturi. Hij maakt deel uit van het onderzoeksteam onder leiding van Antonio Di Pietro en koestert om heel persoonlijke redenen wraak tegen Het Systeem… De inkijk in de wondere werking van politiek en justitie is door deze twee kerels meteen gegarandeerd.

Een verhaal over la bella Italia kan natuurlijk niet zonder vrouwelijk schoon. Zo is de prachtige Veronica Castello op zoek naar een rol als televisie-presentatrice en ze doet daarom ’s nachts ook geen been dicht om dat doel te bereiken. Op een geniale manier verbindt Veronica alle personages met elkaar.

Bibi Mainaghi is dan weer de joint-verslaafde dochter van tycoon Michele Mainaghi en krijgt na diens zelfmoord plots de sleutels van zijn imperium in handen. Ze raakt meteen van de ene hogere sfeer in de andere terecht. Het nieuw aangebroken socio-economische tijdperk wordt in 1992 aldus door heel verschillende personages kleur gegeven. Accorsi weeft daarenboven nog allerlei authentieke nieuwsitems in zijn serie waardoor je de best mogelijke geschiedenisles krijgt.

Het jaar nu

We schuiven in Suburra zeventien jaar op in de tijd en we merken dat er eigenlijk niet veel veranderd is in la bella paese. We schrijven november 2011. De apocalyps is nabij. Althans toch als we de intro van Suburra mogen geloven. De film, geregisseerd door Stefano Sollima die eerder al tekende voor Gomorra en Romanzo Criminale, is gebaseerd op het gelijknamige boek van Giancarlo De Cataldo en Carlo Bonini. Dat zijn niet de minsten. Bonini is een gekend onderzoeksjournalist en De Cataldo is naast schrijver ook magistraat…

Suburra is net als 1992 een genadeloze zedenschets. Dat wordt ergens natuurlijk al in de titel verklapt: Suburra was immers in het oude Rome de decadente wijk bij uitstek, pleisterplaats voor prostituees en criminelen. De plek ook waar de onderwereld met de senatoren overlegde. Suburra hint daarnaast ook naar sub urbis: wat onder de stad zit, de onderwereld. In Suburra komt dan ook alles samen wat het daglicht niet mag zien.

De onderwereld wil van het Roomse kuststadje Ostia een Las Vegas 2.0 maken. Daarvoor is hulp nodig van de politiek. Wie voorziet anders de nodige vergunningen? Parlementair Malgradi – een prachtige vertolking door Pierfranco Favino – moet daarvoor zorgen. Niet dat hij dat wil, wel omdat hij dat moet. Wie tijdens een wilde nacht opgezadeld raakt met een dode minderjarige prostituee mag immers de lat niet al te hoog leggen als het op redders in nood komt. Die redders willen natuurlijk iets in ruil…

Maar de onderwereld is de onderwereld niet meer. De traditionele maffia heeft haar octopus-armen uitgestoken – tot in het Vaticaan toe – maar heeft zelf geen vat op de zigeunermaffia die de kop op steekt. Zo zit het spel in Suburra meteen op de wagen. Want als eeuwenoude allianties niet meer werken, valt alles in het water. En dat mag je in Suburra trouwens heel letterlijk nemen, want door de voortdurende regenval pompt de Tiber de hele film door haar vervuilde water door de riooldeksels op.

Suburra grijpt je vanaf het prille begin naar de keel en knijpt die dan ook tot op het einde toe. Het is een bijzonder intense film. La Grande Belezza, maar dan met een gruwelijk gewelddadige saus erover heen. Heerlijk gelaagde verhaallijn! Visuele stilistische kracht! Pompend vertelritme! Dat razendsnelle ritme wordt gelukkig di tempo a tempo onderbroken door scenes vanuit het Vaticaan, waar paus Benedictus op het punt staat zijn C4 in te dienen. De sacrale beelden vormen een welkome afleiding… tot je door hebt dat het daar ook een en al schijnheiligheid troef is. De Heilige Stoel maakt zelf blijkbaar eveneens deel uit van Het Systeem.

Letterlijk elke steen wordt in Suburra omgedraaid. Niets blijft overeind. De ongelofelijke hardheid van het bestaan; daar gaat het over. Als iedereen iets op de kerfstok heeft en niemand zich aan de ongeschreven regels houdt komt de apocalyps in zicht. Italië heeft duidelijk nog veel werk voor de boeg. 1992 luidde een omkeer in; 2011 maakte duidelijk dat dat eigenlijk alleen een ommekeer voor de bühne was. Als de wet van de sterkste zichzelf perverteert is het einde nabij.

Suburra is hard, maar gaat gelukkig de humor en de esthetiek niet uit de weg. Een absolute aanrader! Zeker dankzij de soundtrack van de Franse electroband M83.