‘Gematigde’ moslim Chems-eddine Hafiz schreef een boek

Chems-eddine Hafiz (een naam die je kan vertalen als ‘beschermer van de zon van het geloof’) heeft een nieuw boek geschreven: ‘N’en déplaise à certains, nous sommes les enfants de la République’.

Eerder verschenen al ‘Le manifeste contre le terrorisme islamiste’ (2021), ‘De quoi Zemmour est devenu le nom’ (2010) en ‘Droit et religion musulmane’ (2005). De in Algerije geboren Chems-eddine Hafiz is rector van de Grote Moskee van Parijs sinds 2020, advocaat en lid van de Commission nationale consultative des droits de l’homme (CNCDH).

Rector

Die Grote Moskee heeft nauwe banden met Algerije, en zou een eerder gematigde islam voorstaan. Hij is de opvolger van de bekende Dalil Boubakeur. In 1922 werd de eerste steen gelegd van de moskee, gelegen in het vijfde arrondissement, in het historische centrum van Parijs dus.

De auteur is geen theoloog, de titel ‘rector’ klinkt dan ook een beetje bombastisch. Rector betekent in deze context dat de auteur aan het hoofd staat van 160 imams. In 1916 werd de allereerste moskee in Frankrijk gebouwd in Vincennes, naast een hospitaal waar de gewonde Noord-Afrikaanse soldaten werden verzorgd die meevochten aan de kant van de geallieerden.

Islam compatibel met Franse waarden

De schrijver pleit voor een islam compatibel met de Franse republikeinse waarden. Volgens hem bestaan er een aantal auteurs die gingen voor secularisme in de Arabisch-islamitische wereld. Hij verwijst daarbij naar de Syriër Abd al Rahman al Kawakibi (1854-1902), de Eyptenaar Ali Abd al Raziq (1888-1966), de revolutionaire Afghaan Jamal ed Din Al Afghani (1838-1897) en de Indische poëet Mohammed Iqbal (1877-1938). Al Kawakibi kennen we van zijn boek over despotisme, Abd al Raziq van zijn boek waarin hij ontkent dat het kalifaat in de islam een must zou zijn. Afghani kennen we van zijn reformistische voorstellen en Iqbal van zijn werk over de hervorming van de islam.

Chem-eddine Hafiz keert zich ook tegen de polygamie, tegen de doodstraf voor moslims die hun godsdienst verlaten, tegen slavernij, tegen moslims die in Franse klinieken eisen dat hun vrouw enkel behandeld wordt door een vrouwelijke arts en tegen online haatcampagnes van sommige moslims (zie bijvoorbeeld de affaire Mila).

Saoedi-Arabië

Hij staat sceptisch tegenover de evolutie van de islam in Saoedi-Arabië. We moeten ’terugkeren naar de basis van de Koranische boodschap in naam van een beter begrip van de eerste moslims of salaf’. Vreemd natuurlijk, want moslimextremisten zeggen net hetzelfde. Ze putten dus uit dezelfde bron. De Egyptische theologische universiteit Al Azhar voerde ooit goede hervormingen uit, maar doet het vandaag opnieuw niet goed, gaat hij verder.

‘Hoe paradoxaal het ook moge lijken, de islamisten en zij die de islam in Frankrijk verwerpen zijn objectieve bondgenoten. En hoe paradoxaal het volgende ook moge lijken, het is door Arabische en islamitische cultuur door te geven dat we beter zullen kunnen samenleven. Praat u Arabisch, taal van cultuur en spiritualiteit? Zo nee, leer die taal, want ze is een onmisbaar instrument om de wereld van vandaag te begrijpen.’ Het zijn uitspraken die bij velen de wenkbrauwen zullen doen fronsen. En de auteur staat ook positief tegenover de internationale francofonie.

Islam in Frankrijk

Hoe zit het nu eigenlijk met de islam in Frankrijk? ‘Ik zie een evolutie van de politieke islam die me herinnert aan het Algerije van de jaren ’80, voor de explosie die het land zou destabiliseren tijdens het volgende decennium.’ Het is een ernstige waarschuwing, want de burgeroorlog in Algerije in de jaren ’90 van vorige eeuw was verschrikkelijk.

Maar zo te zien is er nog hoop want: ‘Ik heb de indruk dat Emmanuel Macron het islamitische gevaar begrepen heeft. Hij heeft gedurfde maar goede initiatieven genomen in de strijd tegen het islamisme’. En dat is goed want: ‘Een zekere besluitvermoeidheid versterk het islamisme’.

Hervorming

Over de financiering van Franse moskeeën door landen van buiten Europa heeft Hafiz ook z’n twijfels: ‘Door strategische banden aan te knopen met vreemde landen, moet Frankrijk er toch voor zorgen dat diezelfde landen zich niet moeien met het beheer van de Franse moskeeën’.

Vermoedelijk is dit een verwijzing naar bijvoorbeeld Qatar en Saoedi-Arabië, want met de financiering van zijn Grote Moskee door Algerije (1,5 miljoen euro per jaar, plus ook nog eens 120 imams die door Algerije ter beschikking worden gesteld) heeft de auteur dan weer geen probleem. Er bestaan geen imamopleidingen in Frankrijk (dankzij de laïcité). Dat zou volgens Hafiz moeten veranderen om een Franse islam te kunnen creëren.

Maar, de hervorming die Hafiz bepleit heeft ook z’n grenzen. Wat we niet moeten doen is ‘proberen zich te mengen in de islamitische dogma’s, wat een onverdraaglijke afbreuk zou zijn aan de essentie van de islam, maar we moeten putten uit de diepten van de islam om zijn principes te doen overeenkomen met de moderne samenlevingen’.

Crisis

Wat wellicht ook vragen oproept is: ‘De huidige situatie in de islamitische landen laat helaas niet toe het werk van de Nahda te hervatten, die begonnen was in de 19e eeuw. De islamitische wereld bevindt zich in een overgangsperiode en zit in een crisis die elke dag verergert. Een verlammend conservatisme en een ziekelijke orthodoxie maken elke intellectuele démarche onmogelijk’.

Vreemd, want de Nahda (de reformistische beweging; nvdr) is toch precies ontstaan in een crisissituatie? In tegenstelling tot wat de auteur zonet beweerde stelt hij dan weer een paar bladzijden verder dat de vernieuwing van de islam bezig is. ‘Parijs is één van de laboratoria voor de verandering van paradigma’s.’

Verdraagzaam of niet?

Verdraagzaam of niet, in 2007 startte Hafiz een gerechtelijke procedure tegen Charlie Hebdo voor het publiceren van cartoons van de profeet Mohammed. ‘Ik wilde hiermee geen censuur laten plegen tegen karikaturisten, nee, met deze gerechtelijke procedure wilde hij het gras onder de voeten maaien van de extremisten die de discussie op straat dreigden uit te vechten’, legt hij uit.

Het is natuurlijk een bedenkelijk argument. Karikaturen verbieden om te vermijden dat extremisten zich op de zaak gooien, betekent natuurlijk zwichten voor de extremisten. Plus, door naar de rechtbank te stappen gaven Hafiz & co uiteraard het signaal aan de extremisten dat de publicatie van de karikaturen sowieso onaanvaardbaar was. In 2015 hebben we daar het resultaat van gezien, toen de redactie van Charlie Hebdo werd vermoord.

Je krijgt doorheen dit boek toch de indruk dat de auteur koud en warm tegelijkertijd blaast. Verzen uit de koran worden al eens uit hun context geciteerd en de geschiedenis van de islam mooier voorgesteld dan ze is. De auteur is ondanks alles positief voor de toekomst, want ‘over enkele decennia zal de demografische evolutie er voor zorgen dat de islam de eerste godsdienst op aarde wordt’. Of die islam tegen dan ‘hervormd’ zal zijn, Joost mag het weten.