Goetsbloets spuwde zijn gal kunstzinnig

Met Revolutie in Antwerpen bracht Brecht Deseure een verrassend, boeiend en opmerkelijk kunstboek uit. De aquarellen van Pierre Goetsbloets uit 1794 tot 1797 zijn unieke kleurrijke tijdsdocumenten. De duiding door de jonge historicus is bijzonder geslaagd. Als u dit jaar een cultuurminnende Antwerpenaar een cadeau moet doen, zoek dan niet verder. Moet u ook iemand anders een cadeau geven, maak het u gemakkelijk en koop ineens twee stuks.

Voor velen ontastbaar

De Franse bezetting van onze contreien is een beetje een zwart gat in de meeste mensen hun cultuur. Verder dan dienstplicht, Napoleon, de haven van Antwerpen, het fort van Oostende en de Boerenkrijg zullen de meeste lezers niet raken met hun geschiedenis van de middelbare school. Dankzij de boeken en podcasts van Johan Op de Beeck en Bart Van Loo kent het grotere publiek al iets meer van Napoleon, maar deze relatief recente en zeer cruciale periode die de maatschappij compleet veranderde van een standenmaatschappij naar een verlichte burgerlijke staat blijft voor velen ontastbaar en niet te vatten. De viscerale weerzin tegen die verandering is zo nodig nog bevreemdender.

Het fijne aan Deseures boek is dat hij als het ware de scenografie levert om die periode tussen de Franse aanhechting (bezetting) en de opkomst van Napoleon te visualiseren. Deseure geeft een zeer bondige inleiding, duidt de meeste bijzonderheden en groepeert vervolgens per onderwerp de aquarellen. Aquarellen die een hoogst merkwaardig boek sierden waarin een welstellende Antwerpenaar, wiens familie recent door de Oostenrijkers tot de adel was toegelaten zijn beklag deed over de gebeurtenissen. Ruim 5000 pagina’s in amper drie jaar schreef, knipte, plakte en tekende muntmeester Pierre Goetsbloets. Hierbij documenteerde de aristocraat maniakaal de gebeurtenissen van zijn tijd om er plots mee op te houden. De manuscripten zijn online te raadplegen bij de Koninklijke Bibliotheek.

Digitalisatie

Het manuscript van de Tydsgebeurtenissen werd ooit gekocht door de Koninklijk Bibliotheek te Brussel en is digitaal te raadplegen. Bezoek aub die site. Het loont zeker de moeite. Via de digitalisatie kan de lezer ook al de opmerkingen en vooral al de ingebonden en ingeplakte documenten bekijken. Voor de aquarellen die bijna allemaal in het boek van Deseure opgenomen zijn is dit kunstboek de beste oplossing of het moest zijn dat u in de manuscriptenzaal het origineel wil gaan bestuderen. Uitgever Ludion voorzag zelfs een filmpje op Vimeo.

Zoals gezegd bestaat nergens (ook niet in het buitenland) een dergelijk egodocument dat enerzijds zo trouw de openbare ruimte en wat er gebeurde ten tijde van de Franse republiek illustreert en anderzijds via scherpe kritiek, spot en afwijzing de context geeft. Goetsbloets lijkt een rabiaat tegenstander van de Fransen en al waar ze voor staan. Toch blijkt hij enorm gefascineerd door de rituelen, de regels en dergelijke waarmee Parijs probeert de Antwerpse bevolking te seculariseren en de principes van de Franse Revolutie op te leggen. Voor de lezer/kijker is het een fantastische bijkomstigheid dat Goetsbloets een zeer begenadigd aquarellist en pentekenaar blijkt.

Van semiprofessioneel niveau

De meeste illustraties zijn in gewassen inkt (lavis) en aquarel. Een kunstvorm die in die periode zeer populair was bij de betere klasse en in het bijzonder bij jonge dames uit betere milieus. De kwaliteit van Goetsbloets werk kan gerust van semiprofessioneel niveau genoemd worden. Afgaande op de grote hoeveelheid op zo’n korte tijd moet hij bijna voltijds bezig geweest zijn met zijn Tydsgebeurtenissen. Allicht begon hij met minder ambities zoals de titelpagina’s van de diverse boekwerken aangeven. Op Tydsgebeurtenissen volgt een Vervolg, dan een Vervolg van het Vervolg der Tydsgebeurtenissen en uiteindelijk een Supplement van het Vervolg aen het vervolg der tydsgebeurtenissen. Het heeft iets kolderieks. Het zou bijna een ludieke hoax kunnen zijn, maar Goetsbloets is doodernstig.

Hij tekende wel allegorieën en spotprenten zoals gebruikelijk in die periode. Soms kopieerde hij afbeeldingen (zeer mooi is de kopie van de ambtsuniformen), maar op zijn best bleek Goetsbloets wanneer hij zelf naar optochten en andere gebeurtenissen ging en ter plekke schilderde en schetste. De paradox in die aanpak is dat hoewel het merendeel van de Antwerpenaren de Franse propaganda negeerde, Goetsbloets wel ging. Goetsbloets die haar hekelde en verfoeide was blijkbaar steeds present. Dit levert niet enkel zeer mooie plaatjes op, maar ontzettend nauwkeurige ooggetuigenverslagen met zeer nauwkeurige afbeeldingen in kleur!

Historisch besef

Hoe uniek was zo’n manuscript met gebeurtenissen? In Nederland kan je een lijst vinden op de site van Onderzoeksinstituut Egodocument en Geschiedenis. Bart Funnekotter schreef De Hel van 1812 op basis van brieven van soldaten uit la Grande Armée. Het vergelijkbaarste manuscript is het door Jac. Biemans bezorgde en uitgegeven dagboek van een Zwitserse soldaat: August von Bonstetten, Een Zwitsers militair -schetst ’s-Hertogenbosch.  August hield namelijk gedurende zijn hele leven, ook in de periode in ’s-Hertogenbosch (1815-1824), een dagboek bij.  Hij schilderde en dat schetsenalbum gecombineerd met de dagboeken en een biografie leverde een bijzonder interessant boek op.

In Vlaanderen viel dusver vooral Overleven in Revolutietijd. Een ooggetuige over het Franse bewind (1792-1815) door Edward De Maesschalck op (2003).  Op dit dagboek van Jan-Baptist Hous na, een anti-Franse Leuvense pruikenmaker die fan van Napoleon werd, zijn er wel enkele andere dagboeken overgeleverd. Allemaal kenmerken ze zich vooral als een bewust registeren en dit vaak op zeer onpersoonlijke toon van de enorme veranderingen onder de Franse tijd. Gewone mensen probeerden dus iets vast te leggen voor het nageslacht of intimi.

Gemene roddels

Bij Goetsbloets daarentegen duiken naast missives van de overheid en zijn gefrustreerde reactie erop ook gemene roddels op en lijkt dat laten lezen door derden volgens Deseure nagenoeg uitgesloten. Gezien de soms heel gevoelige politieke stellingnames was dit uiteraard geen nodeloze voorzichtigheid. Wanneer Goetsbloets een keer hautain deed tegen een ambtenaar, kostte dit hem als represaille al inkwartiering in van acht Franse soldaten. Zijn aquarel van Franse soldaten die de voorraadkasten plunderen en de meid proberen op te vrijen is ontzettend kostelijk. Niettemin tasten we in het duister over voor wie hij eigenlijk deze boeken maakte. Een andere aquarel over de bordelen en de oneerlijke concurrentie van een man met zijn echtgenote toont Goetsbloets’ soms spittante humor.

Zag hij als reactionair de inlijving bij Frankrijk en de Republiek als een voorbijgaande plaag en wou hij die vastleggen? Gaf hij het op toen de toestand permanent bleek te worden? Ook Deseure kan die vragen niet beantwoorden, maar hij verklaart zeer vakkundig de context bij de aquarellen en probeert bepaalde tegenstrijdigheden in Goetsbloets’ schrijfselen en tekeningen te duiden. Helaas bleek ’s mans biografie zeer moeilijk te reconstrueren. In 1765 geboren was hij rond de 29 jaar toen hij zijn Tydsgebeurtenissen aanvatte, wat betrekkelijk jong lijkt voor zo’n project. Plots verdween hij nagenoeg compleet van de radar, om pas jaren later in Sint-Niklaas te sterven op vijftigjarige leeftijd (1816).

Revolutie in Antwerpen De aquarellen van Pierre Goetsbloets 1794-1797 door Brecht Deseure is een uitzonderlijk kunstboek met een zeer lezenswaardig overzicht en boeiende beschrijvingen van de prachtige aquarellen per thema. Het is onmisbaar om zich een visuele voorstelling te vormen van Antwerpen tussen de Franse Revolutie en de napoleontische tijd.