Met De Vergeten oorlog schreef Jens De Rycke een boeiend journalistiek reisverslag over zijn vele reizen als journalist de afgelopen jaren. Reizen naar Nagorno-Karabach en andere lieux de mémoire in het grotere verhaal van het tragische lot van de Armeniërs. Een leerrijke neerslag van ontmoetingen van Beiroet over Jerevan tot Stepanakert.

Nagorno-Karabach / Artsach

Meestal zijn boeken van journalisten een doorslagje van hun artikels. Opgewarmde kost. Bij De vergeten oorlog — Een Armeens perspectief op het conflict in Nagorno-Karabach door Jens De Rycke is dat gelukkig hoegenaamd niet het geval. In enkele zeer duidelijke chronologische hoofdstukken vertelt (en dat is letterlijk te nemen) De Rycke over zijn reizen naar Armenië, Turkije en de niet-erkende republiek Artsach, die beter bekend is als Nagorno-Karabach.

Over die vergeten oorlog en de geopolitieke spelletjes verschenen op Doorbraak best wel wat artikels, waaronder die van Jens De Rycke. De voor de Armeniërs desastreuze laatste oorlog om dat ministaatje dateert van 2020, maar dagelijks zijn er aanvallen door Azerbeidzjan op het grondgebied van hun aartsvijanden Armenië en Artsach. De Verenigde Naties kijken de andere kant op. Turkse drones doden soldaten. Azeri’s gebruiken verboden clustermunitie. De Europese Unie is echter niet kieskeurig in wie gas levert en bakt zoete broodjes met de agressor Azerbeidzjan.

De Rycke vertelt dus over zijn reizen in de vorm van een reisverslag en geeft zeer bevattelijk de context van het conflict. Soms met zeer informatieve kaderstukjes. Zijn bronnen zijn de mensen die hij leerde kennen. Gesprekken die hij in lange citaten tussen zijn verslag verwekte. De ene keer een taxichauffeur, de andere keer en minister. Telkens met zeer veel respect en belezenheid over zijn onderwerp. De Rycke vermeldt ook netjes zijn bronnen met de pagina, zodat de geïnteresseerde lezer via de uitvoerige bibliografie zelf dieper kan graven.

Armeense genocide

Het boek lag in de winkel op 24 april. Een symbolische datum, want op die dag herdenken de Armeniërs wereldwijd het begin van de Armeense Genocide door de Turken in 2015.

Die genocide is nog steeds een twistpunt. En door tal van landen niet erkend omwille van de Turkse herinneringspolitiek die de volkerenmoord keihard blijft ontkennen. Over die Turkse herinneringspolitiek kan de lezer het boek Geschiedenis als politiek wapen (2023) van Ivo van de Wijdeven lezen. Die genocide en alle misdaden tegen de mensenrechten die erop volgden loopt als een rode draad door dat boek. Het duikt in elke getuigenis van Armeniërs op.

Het is uitermate boeiend om te lezen hoe De Rycke de plekken waar de internationale geopolitieke conflicten om draaien bezoekt en in gesprek ging met de bewoners. De auteur bewaart daarbij de nodige afstand en hoedt zich ervoor om geen partij te kiezen. Dat laatste is soms moeilijk omdat overduidelijk een volk keer op keer aan het kortste eind trekt als speelbal van regionale grootmachten zoals Rusland, Turkije en Iran. De apathie van het Westen en meer bepaald de Europese Unie en de Verenigde Staten is veelzeggend. De Rycke observeerde en noteerde.

Belang van religie

Eén minpuntje, misschien, is dat hij het religieuze aspect telkens zachtjes terzijde schuift als een soort voetnoten of faits divers. De genocide op de Armeniërs en de wreedheden of culturele genocide die nog steeds plaatsvindt in Turkije en door Azerbeidzjan bezette gebieden blijkt in grote mate ook een islamitische haat jegens de christelijke Armeniërs. De Armeniërs die overigens trots zijn op het feit dat ze afstammen van de eerste christelijke staat.

Het is natuurlijk ook geen internationaal populair discours om steeds te wijzen op pogingen om christelijk Armeens erfgoed te wissen uit de geschiedenis. Of te wijzen op onthoofdingen van Armeniërs die niet enkel in 1920 voorkwamen, maar ook in 2020, uitgevoerd door Syrische huurlingen die met Turkse steun meevochten in het leger van Azerbeidzjan. Uitgerust met speciale messen om te onthoofden. Wat gezegd van de wrede Afghaanse Moedjahedien die in de jaren 1990 meevochten aan de zijde van de Azeri’s?

Niettemin etaleert De Rycke een unieke kennis van de gevolgen van geopolitieke belangen in de Kaukasus voor de gewone Armeniërs. Zoals van de Syrische Armeniër die net als zijn grootvader, die van Oost-Anatolië in 1915 vluchtte naar het Syrische Aleppo en in 2015 naar Artsach trok, en een perzikenboom meenam en die in zijn nieuwe vaderland plantte. Tijdens zijn bezoek in 2021 na de tweede oorlog om Nagorno-Karabach bleek die vluchteling helaas niet meer thuis.

Etnische zuivering

De kleine verhalen zowel als de ruïnes in Oost-Turkije die De Rycke bezocht, illustreren perfect waar dergelijke etnische zuiveringen over gaan. Een zeer markant voorbeeld vormt de Armeense kerk op een eilandje in een meer in Oost-Turkije dat ondertussen een toeristische attractie werd. Interessant is ook de door de Sovjets bedachte Albanese theorie die door de Azeri’s nog steeds misbruikt wordt om het christelijke erfgoed te ont-Armeniseren.

De Rycke is evenmin blind voor de etnische zuiveringen door de Armeniërs als gevolg van de vele oorlogen en volksverhuizingen van gevluchte Armeniërs uit het ganse Midden-Oosten. Door die inwijkelingen veranderde de demografie in bepaalde Armeense steden opmerkelijk. Maar in Armenië lieten ze wel de Blauwe Moskee ongemoeid, terwijl Azeri’s in Azerbeidzjan Armeense kathedralen en kloosters verminkten.

Af en toe belicht De Rycke ook onbekende feiten. Zoals bijvoorbeeld de Armeense diaspora in Iran. Iran is net als Rusland een van de enige bondgenoten van Armenië. Niet zozeer uit filantropische overwegingen, maar vooral omdat het dictatoriale regime in Azerbeidzjan aanspraken maakt om de provincies Oost-Azerbeidzjan en West-Azerbeidzjan in de Islamitische Republiek Iran. Met amper 9 miljoen inwoners claimen de Azeri’s de 20 miljoen Turkmenen in Iran. Iets dat perfect past in de Groot-Turkse ambities van hun bondgenoot Turkije.

Geopolitiek steekspel

Na het lezen van dit voortreffelijk boekje, bekruipt een immense neerslachtigheid de lezer. De zaak-Artsach of -Nagorno-Karabach (Karabach betekent zwart veld en verwijst naar de vruchtbare zwarte grond) lijkt hopeloos verloren door gebrek aan steun van de westerse wereld. De enige voorlopige winnaars zijn, langs de ene zijde, de Russen die in het gat sprongen en een geostrategische zaak deden aan hun zuidgrens. Langs de andere zijde winnen de Azeri’s en de Turken in dit regionale conflict.

Door de oorlog in Oekraïne zit Armenië ondanks een Armeense diaspora in het Westen dus in het foute kamp door hun diplomatieke banden en economische afhankelijkheid van Rusland en Iran. De democratische Armeniërs zijn verworden tot wisselgeld in het grote geopolitieke spel. De Armeniërs verliezen the Great Game. De dictatuur in Bakoe met haar olie- en gasvoorraden daarentegen kan rekenen op steun van NAVO-lid Turkije en het hypocriete Westen dat snakt naar aardgas om Russisch aardgas te vervangen.

De vergeten oorlog door Jens De Rycke is verkrijgbaar in onze webwinkel.