Het bloed en de gehate liefdeskoningin van Paraguay

Ik beken eerlijk dat ik heel weinig weet over de Zuid-Amerikaanse geschiedenis. Brazilië was ooit een keizerrijk, dat wist ik. En het leger van Chili ziet er op een heel enge manier uit als het Duitse leger uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Dat komt door de Duitse generaals die daar militaire opleidingen gingen leiden. Tot daar mijn kennis. Nu is er een boek in de boekhandel dat een bijzondere episode uit het verleden van dat exotische werelddeel blootlegt.

Paraguay

Als er een land is dat een volledige blinde vlek vormt, dan is dat Paraguay. Paraguay vormde echter het strijdtoneel van de Zuid-Amerikaanse versie van de Eerste Wereldoorlog in de jaren 1860. Het centrale thema in het nieuwe boek van de Nederlander Willem de Bruin is die Paraguay Oorlog. De man onderzocht de rol van de Franse maîtresse Elisa Lynch in een conflict dat honderdduizenden mensen het leven kostte. Lynch was een mooie dame van Iers-Engelse afkomst die in de salons van Parijs belandde. Op een avond in januari 1854 betoverde ze de jonge viriele generaal Francisco Solano López, de zoon van de dictator van Paraguay.

Van de ene tiran naar de andere

López zou de macht van zijn vader erven. De macht over een land dat alleen maar alleenheerschappij kende. Paraguay werd in de tijd van de Spaanse ontdekkingsreizigers het ‘paradijs van Mohammed’ genoemd. De Guaraní, de oorspronkelijke bewoners van het land, waren polygaam en lieten de Europese bezetters delen in hun culturele opvatting van het huwelijk. Een missionaris schreef onthutst: ‘Mohammed en zijn Koran stonden niet meer dan zeven vrouwen toe. Hier hebben er sommigen er wel zestig.’

Begin de 19de eeuw werd het land onafhankelijk van de Spaanse kroon en startte het bewind van de ascetische tiran José Gaspar Rodríguez de Francia. Hij werd de El Supremo van Paraguay. Francia sloot het land af van de buitenwereld, omdat hij alleen maar gevaar ontwaarde bij die buitenwereld. Hij ontwikkelde een geheel autarkische visie op zijn land, waarbij de staat de hele economie aanstuurde. Francia bestuurde de staat, de economie, het leger en zelfs de kerk.

De beste onder de slechten

De opvolger van ‘El Supremo’ was Carlos Antonio López. Hij wordt ‘de beste slechte president’ genoemd, omdat onder zijn voorganger het leven zo armtierig was en onder zijn opvolger het land in bloed werd gedrenkt. Carlos López was in tegenstelling tot Francia alles behalve een asceet. Zijn rondbuikigheid bewees dat. Hij haalde ook de banden met de wereld aan. In tegenstelling tot de omliggende landen, vormde Paraguay enigszins een eenheid op cultureel en etnisch vlak. Gebaseerd op enkele interessante economische producten zoals tabak en sinaasappels bouwde de oude López een behoedzaam moderniseringsbeleid op. Het land kende bijna uniek geen staatsschuld. Maar López bleef een dictator, zij het minder hardvochtig dan zijn voorganger.

De ondergang van een land

Vader López stuurde zijn zoon naar Frankrijk om er de relaties met het Franse keizerrijk van Napoleon III te versterken. En zo valt een knappe courtisane in de armen van de gedoodverfde opvolger van de president van Paraguay. Hij neemt niet alleen Elisa Lynch mee naar huis. De jonge López neemt de imperiale sfeer van Parijs mee naar Asución, Paraguays hoofdstad. Zodra hij de macht inneemt, huldigt hij een napoleontische visie op het bestuur zijn land. Aangevuurd door zijn Parijse maîtresse. Zij leidt het leven van een koningin, ook al trouwen de twee nooit officieel en bekijkt de elite van het land haar scheef. De mix van grootheidswaan en blinde liefde stort het land in een bloederige oorlog met zware gevolgen voor Paraguay.

Terug onder de aandacht

Willem de Bruin schreef met een vlotte pen een wervelend boek. Hij ontsluit voor de lezer een ongekende geschiedenis, waar Europa nochtans ooit toeschouwer was van wat men er de ‘Grote Oorlog’ noemt. Bijna de gehele mannelijke bevolking van Paraguay werd mee in de strijd tegen Argentinië en Brazilië in de dood gesleurd. Tegenstanders stelden Lynch medeverantwoordelijk? Dictator López sneuvelde – samen met zijn zoon – in de slag bij Cerro Cora. Het Braziliaanse bericht luidde: ‘De dictator is verslagen en is toen hij zich niet wilde overgeven ter plekke gedood’. De vrouw die López door dik en dun steunde, dolf met haar blote handen het graf van haar geliefde en dat van hun zoon.

Een Zuid-Amerikaans trauma

De economie van Paraguay bleef verwoest achter. De bevolking was gedecimeerd en getraumatiseerd. Een bevolkingstelling van 1870 had het over 116 351 inwoners, 70 procent vrouwen en 30 procent mannen. Voor de aanvang van de oorlog telde het land tussen de 500 000 en 1 miljoen inwoners. Het is in verhouding een van de bloedigste conflicten uit de moderne geschiedenis.

Elisa Lynch stierf vergeten in Parijs in 1886, zestien jaar na het einde van Paraguay Oorlog. Het is heel verdienstelijk van de Bruin dat hij dit ongemeen boeiende verhaal uit die vergetelheid haalt.