Het nieuwe IJzeren Gordijn: hoe de machtspolitiek terugkeert in Europa

Het nieuwe ijzeren gordijn werd geschreven door Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit van Leiden. Zijn nieuwste werk beschrijft de ontwikkelingen die hebben geleid tot de Russische invasie van Oekraïne in 2022.

Belangrijkste kritiekpunt van de Wijk is dat het Westen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie gretig de mythe omhelsde als zou de liberale democratie hebben gezegevierd.

Volgens de hoogleraar draait het daarentegen bij internationale betrekkingen als vanouds om macht en belangen. Democratie en humaniteit zijn daaraan ondergeschikt.

Betutteling

Het Westen negeerde die realiteit meer dan dertig jaar lang. Rusland, China en andere landen zitten volgens De Wijk niet te wachten op ‘betutteling door het opdringen van westerse waarden’. De auteur concludeert: ‘De oorlog tussen Rusland en Georgië was slechts een voorbode van alles wat ons nog te wachten stond.’

De Wijk stelt dat het Westen in militaire zin in apathie verviel na de ‘overwinning’ op het communisme. In tegenstelling tot de situatie tussen de beide wereldoorlogen — toen de wereldmacht inderdaad bij de VS en Groot-Brittannië lag — werd deze in 2022 gedeeld tussen de VS en China. Dat laatste land dreigt de toppositie van de Amerikanen over te nemen.

Ook is China een van de beste voorbeelden voor de stelling dat macht en belangen ver boven democratie en humaniteit staan.

Europees veiligheidssysteem

De ‘gewonnen’ Koude Oorlog heeft volgens de hoogleraar weliswaar geleid tot een grotere westerse invloedssfeer in Europa, maar ons ook voor een enorme reeks problemen geplaatst. Door het gebrek aan vertrouwen kon er geen gezamenlijk Europees veiligheidssysteem — met of zonder Rusland — tot stand komen.

De VS zouden daarin ook een rol hebben gespeeld: Washington wou niet dat de Europeanen een eigen invloedssfeer ontwikkelden. Hierin ziet de Wijk ‘de kiem van het conflict met Rusland’.

De Wijk uit kritiek op de actieve ondersteuning door Europese politici van de Majdan-revolutie in Oekraïne die het land verwijderde uit de invloedssfeer van het Kremlin. Ook vindt hij dat de onderhandelingspogingen rond de Oost-Oekraiense afgescheiden regio’s in de Donbas en later de Russische invasie door een gebrek aan West-Europese eenheid zijn mislukt.

De auteur beschrijft Poetin als een standvastig en sluwe strateeg die de touwtjes strak in handen houdt.

Morele politiek

De conclusie van de hoogleraar internationale betrekkingen is dat West-Europese landen de neiging hebben gebeurtenissen in het buitenland door een morele bril te bekijken. Volgens hem een compleet verkeerde benaderingswijze. Waarden als humaniteit en democratie kunnen immers niet worden geëxporteerd naar andere landen. Als voorbeeld noemt hij de westerse mislukking in Afghanistan.

Volgens de auteur levert de zogenaamde ‘morele politiek’ geen rechtvaardige wereld op. Inmenging vanuit het Westen leidt eerder tot het tegendeel, omdat sommige landen eenvoudig niet rijp zijn voor veranderingen.

‘Om dit besef door te laten dringen, was een oorlog in Europa nodig’, schrijft De Wijk. Om de EU van speelbal tot speler te laten groeien, is het in zijn optie broodnodig het gebrek aan politieke eenheid en de trage handelwijze eindelijk opzij te zetten.

Discutabel

Soms worden zaken te snel behandeld en is Rob de Wijk onzorgvuldig. Zo zou warlord en miljardair Jevgeni Prigozjin na zijn mislukte opstand ‘een deal hebben gesloten met de Wit-Russische president Loekasjenko en zijn troepen naar Belarus hebben verplaatst’. Een verhaal dat destijds was verspreid door alleenheerser Loekasjenko om het Westen angst aan te jagen.

Aan de hand van satellietbeelden en inlichtingen van Wit-Russen ter plaatse, kon deze desinformatie vrijwel direct worden weerlegd. Er waren nooit meer dan honderd huurlingen in Wit-Rusland gestationeerd.

Ook de interpretatie van de overval door de Palestijnse terreurorganisatie Hamas en de militaire reactie van Israël door de Wijk is er een waar vragen bij gesteld kunnen worden. ‘Iran dat aan de kant van Hamas stond, begon zich steeds nadrukkelijker met de strijd te bemoeien’, aldus de auteur. Dat Iran de wapens en het geld leverde aan de terroristen voor de moorden op 7 oktober 2023 is inmiddels gemeengoed geworden.

Vragen

Ondanks deze kleine onzorgvuldigheden, komt het grote verhaal uitstekend uit de verf.

In feite laat Het nieuwe ijzeren gordijn zich lezen als een lange en veelzijdige column die de goed geïnformeerde lezer ook ergens middenin open kan slaan. De auteur komt aan het begin van zijn boek niet helemaal los van de stelling ‘ik heb het allemaal al eens voorspeld’.

Tegen het einde zijn het vooral vragen die overheersen. Al met al een interessante verhandeling over internationale betrekkingen van een hoogleraar die ook een zeer goed schrijver is.