De fascinerende en ondoorgrondelijke Byzantijnen

Wist u dit? In de zesde eeuw gaf men in de graven van Chinese edellieden imitatie-Byzantijnse munten met portretten van niet-bestaande keizers mee. Zo ver reikte het aanzien van het Byzantijnse Rijk. De Byzantijnen – die dat woord zelf nooit gebruikten om zichzelf te beschrijven – zagen zichzelf als Romeinen en hun keizers als de voortzetting van een lange lijn die afstamde van Augustus.

Omheining voor Europa

‘Het Byzantijnse Rijk ging ten onder in 1453’, is met wat geluk het enige wat een pientere leerling vandaag kent over het Byzantium. Het is eerlijk gezegd bij ons pover gesteld met de kennis over het Oost-Romeinse slash Byzantijnse Rijk. We zijn nu eenmaal kinderen van Rome en onze blik op het verleden wordt bepaald door de Latijnse bril waardoor we kijken.

Op school leerden we hoe Karel Martel een halt toeriep aan de expansie van het islamitische rijk in Europa tijdens de vroege middeleeuwen. Maar niemand vertelde me dat het Byzantijnse Rijk eeuwenlang diezelfde expansie afweerde. Zoals journalist Robert Peston in het voorwoord van ‘Keizers van Constantinopel’ opmerkt: ‘Of je idee van “Europa” nu een christelijk of een seculier en liberaal concept is – het zou vandaag niet hebben bestaan als het Byzantijnse Rijk niet duizend jaar lang zijn ijzeren omheining had gevormd’.

Familieverraad, ballingschap en moord

De Britse televisiedirecteur Kevin Lygo probeert hier alvast verandering in te brengen met zijn bijzonder heldere overzichtswerk ‘Keizers van Constantinopel’. Naast zijn mediacarrière heeft de man ook een verleden als antiekhandelaar in islamitische en Byzantijnse kunst. Lygo’s relaas over de keizerlijke opvolging van het Oosten is er een van familieverraad, ballingschap en moord waarbij menig fictiereeks gewoon verbleekt.

Nochtans baadt het boek niet in sensatiezucht. Lygo vertelt goed, maar zonder enige vorm van hijgerigheid die sommige schrijvers kenmerkt. Je leert over grote kunst, architectuur, filosofie en recht. ‘Keizers van Constantinopel’ is heel mooi uitgegeven en biedt een duidelijke structuur. Elke dynastie wordt ingeleid en vervolgens chronologisch toegelicht. Het is een lange waslijst aan kleurrijke figuren.

Kleurrijke figuren

Ooit al gehoord van Leo V de Armeniër? Hij heerste van 813 tot 820 en werd door kroniekschrijvers omschreven als ‘opmerkelijk klein maar gezet, gespierd, knap’ en hij had een stem ‘die bulderde als een leeuw’. Hij sloot een dertigjarige vrede met de Bulgaren. De Bulgaarse vorst zwoer zijn eed op een Bijbel en Leo V op een stapel dode honden. Leo V werd uiteindelijk vermoord omwille van zijn verbod op religieuze afbeeldingen.

Een van de bekendste keizers is Justinianus (527-565), de vorst die de naar hem genoemde codex naliet en de opdracht gaf om de Hagia Sophia te bouwen, de kerk van de Heilige Wijsheid. Procopius, een naaste medewerkers van de keizer, schilderde zijn meester in het werk ‘Geheime geschiedenis’ echter af als volgt: ‘Hij was ongelooflijk dom en verschilde niet van een gevoelloze ezel.’ Wat hiervan zij, Justinianus maakte van zijn rijk de dominantste macht van de toen gekende wereld.

Het Latijnse Keizerrijk

Laat ik even springen naar ‘onze bijdrage’ aan de rijke geschiedenis van het Byzantijnse Rijk: het Latijnse Keizerrijk. Boudewijn van Vlaanderen besteeg de troon van Constantinopel in 1204, maar wordt bij het lezen hiervan niet te lyrisch. ‘Feitelijk waren het opportunistische bandieten die erachter kwamen dat ze ongeschikt waren om een groot keizerrijk te leiden.’ Het is een tijdperk van roven, plunderen en wanbeheer. De Latijnse passage duurde tot 1261 en betekende een regelrechte ramp voor het voortbestaan van het Byzantijnse Rijk.

De totaal tweeënnegentig keizers staan voor een enorme hoeveelheid geschiedenis, beschreven in goed leesbare teksten van Lygo. Het boek is geen diepgaande studie van Byzantium, maar biedt een prima kader om de soms heel mysterieuze Byzantijnen te ontdekken.