‘L’Irak par-delà toutes les guerrres’: alle clichés over Irak ontrafeld

Dit jaar is het twintig jaar geleden dat de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk Irak binnenvielen om het regime van Saddam Hoessein omver te werpen, inclusief alle negatieve gevolgen van dien. En dat zie je aan het aantal boeken over het land die dit jaar verschijnen, bijvoorbeeld l’Irak par-delà toutes les guerrres van Myriam Benraad.

Myriam Benraad is politicoloog en en Irak-specialiste, geeft les over internationale relaties aan het Franse ‘Institut Libre des Relations Internationales et des Sciences Politiques’ en aan de Schiller-universiteit in Parijs. ‘Idées reçues sur un Etat en transition‘, luidt de ondertitel van haar werk. Niet echt een verrassing, want het boek is verschenen in de reeks ‘Idées Reçues’ van uitgeverij Le Cavalier Bleu, dat de gewoonte heeft om vooroordelen over diverse onderwerpen op een rijtje te zetten en daar dan een antwoord op te geven.

Lage grond

De term Irak komt van het Perzische ‘Eraq’ en betekent ‘lage grond’. Het land wordt ook wel eens het land van de twee rivieren genoemd. Daarmee wordt natuurlijk verwezen naar de Tigris en de Eufraat. Tussen die twee rivieren bevindt zich wat vroeger ‘Mesopotamië’ werd genoemd. En dan zijn er nog Babylonië en Assyrië. De naam ‘Bagdad’ is oorspronkelijk Perzisch en betekent ‘gift van God’.

De clichés over het oude Irak zijn bekend. Het zou het land zijn waar de verhalen van ‘Duizend en Eén Nacht’ zijn ontstaan, waar het fameuze wetboek van koning Hammoerabi vandaag komt, waar kalief Haroen al Rashid een land opbouwde waar wetenschap, cultuur en filosofie bloeiden, waar anti-kruisvaarder Saladin werd geboren, waar de moerassen in het zuiden zouden model hebben gestaan voor het aards paradijs in de bijbel, en ja, de Toren van Babel stond ook in wat we vandaag Irak noemen.

Conflicten

De meerderheid van de Irakezen zijn sjiitische moslims, de soennieten zijn in de minderheid. Onder het regime van Saddam Hoessein speelden de soennieten de eerste viool in Irak, maar doordat de Amerikanen en Britten het regime van Saddam Hoessein in 2003 omver wierpen, kwamen de sjiieten aan de macht.

De chaos die de invasie van 2003 veroorzaakte, zorgde er voor dat steeds meer wijken en straten exclusief soennitisch of sjiitisch werden, terwijl er vroeger veel meer gemengde wijken waren. Er waren en zijn ook heel wat gemengde huwelijken in Irak, maar men moet er wel rekening mee houden dat de kinderen dan steeds de godsdienst van de vader overnemen.  Lang niet alle sjiieten zijn pro-Iraans, een aanzienlijk deel van de Iraakse sjiieten is de bemoeienissen van het sjiitische Iran beu. Veel sjiieten zijn pas in de negentiende eeuw sjiitisch geworden.

Staat

Is Irak een kunstmatig gecreëerde staat? Het is een veel gehoorde kritiek, dat Irak een door de Britse kolonisator kunstmatig opgerichte staat zou zijn, waarbij geen rekening zou zijn gehouden met de geschiedenis van het grondgebied, natuurlijke grenzen en de bevolkingssamenstelling. Maar dat is een stelling waar de auteur brandhout van maakt.

Politiek

Moet Irak een federaal land worden? Dat idee wordt vaak naar voren geschoven door niet-Irakezen om een antwoord te bieden op de communautaire problemen in het land. En in die logica zou de autonomie van Koerdisch Irak gevolgd moeten worden door een deelstaat voor soennieten, en een tweede deelstaat voor sjiieten.

Maar dat is voor Myriam Benraad geen goede optie. Want het is moeilijk om te bepalen waar precies de grenzen zouden liggen van Koerdisch, sjiitisch en soennitisch Irak. Er bestaan trouwens weinig homogene gebieden in Irak, de eventuele creatie van een sjiitische en soennitische deelstaat zou ongetwijfeld gepaard gaan met volksverhuizingen om tot homogene gebieden te komen en het federale schema houdt geen rekening met de situatie van de kleinere minderheden.

Ontstaan

Hoe is de Islamitische Staat kunnen ontstaan? De Islamitische Staat, die een tijdlang een terreurregime vestigde in grote delen van Irak en Syrië, is niet uit het niets ontstaan. Door de Amerikaans-Britse invasie van 2003 werd niet alleen het soennitische regime van Saddam Hoessein naar de geschiedenisboeken verwezen. In naam van de de-Baassificatie (‘Baas’ was de naam van de partij van Saddam Hoessein, red.) werden soennieten uit het leger en de administratie verdreven, en werden tienduizenden soennieten van de ene op de andere dag werkloos.

Er kwam een door Amerikanen en later sjiieten beheerste regime in de plaats, dat de soennieten discrimineerde, en hen verder in de marginaliteit dreef. De Islamitische Staat is toen kunnen ontstaan als reactie op de achterstelling van soennieten.

Hoessein

Was Irak onder Saddam Hoessein een seculier land? Dat moet één van de grootste misverstanden zijn van afgelopen decennia. Ondanks een seculiere façade, die steeds werd uitgespeeld richting het Westen, heeft de Baas-partij en de bijhorende ideologie zich nooit kunnen losmaken van de islam.

Er heeft nooit iets bestaan als een burgerlijk huwelijk. Tijdens de oorlog tussen Irak en Iran plaatste Saddam Hoessein de slogan ‘Allahoe akbar’ (God is groter) op de Iraakse vlaggen, niet onmiddellijk een vrijzinnig-atheïstische kreet. In de jaren ’90 lanceerde de dictator een campagne voor het (islamitische) geloof, die onder meer de sluier voor vrouwen opdroeg en eremoorden legaliseerde. En ook onder Saddam Hoessein was het verboden om zich als moslim te bekeren tot een andere godsdienst, laat staan agnost of atheïst te worden.

Komen ook nog aan bod in het knappe boek: het internationale embargo tegen Saddam Hoessein, de positie van de vrouw in Irak, het belang van stammen in de Iraakse samenleving, Irak en petroleum, buitenlandse jihadisten in het land en Iraaks Koerdistan.