Oog-in-oog komt het verleden tot leven

‘Ik veronderstel dat niemand eraan zal twijfelen als een van hun schilders de Godin der Schoonheid zou schilderen, dat hij haar zwart zou afbeelden met dikke lippen, platte neus en kroeshaar’.

De kunstschilder Joshua Reynolds zei dit niet als een racistische uiting. Neen, de Britse schilder verdedigde in 1759 de Afrikanen in een discussie over of ze in staat waren om portretten te maken. Reynolds liet een zwarte dienster tweemaal apart poseren. Zwarte bedienden afbeelden, dat was op zich niet ongebruikelijk in de 18de eeuw, maar hij portretteerde een vrouw. Dat was wel ongebruikelijk. Reynolds stond achter de idee om de slavernij af te schaffen. Hij nam een bevrijde slaaf aan als lakei. Vandaag klinkt dat misschien vreemd, maar het was toen een manier om zijn respect tegenover de Afrikanen te tonen. Hij schilderde zijn zwarte lakei als een vrije Europeaan, niet in tulband, zonder livrei en zonder pagebroek. Zwarte bevrijde mannen droegen in de latere 18de eeuw op hun portretten Europese kleren. Het was het symbool van hun vrijheid. De modellen waren veelal vrijgemaakten uit Amerika die naar Engeland kwamen. Waar ze dan weer als Afrikanen werden aanzien. Zo had je de zwarten die in de vroeg 19de eeuwse oorlog tussen de VS en de Britten waren vrijgemaakt, omdat ze de Britse zijde kozen. De ‘Black Terror’ was een van hen, Bill Richmond. Hij groeide uit tot een bokskampioen in Engeland. Hij richtte er zijn eigen boksschool op.

Een geschiedenis van schilderijen en foto’s

Het bovenstaande is een greep uit het hoofdstuk ‘Zwart, wit en kleur’ uit Simon Schama’s ‘The Face of Britain’ nu vertaald als ‘Het gezicht van een wereldrijk’. De historicus schetst aan de hand van schilderijen en foto’s een alternatieve geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk. Daarbij hanteert de bekende auteur zijn pen als een penseel om een intrigerend portret van een rijk verleden te schilderen. Schama heeft het niet alleen over de groten van het verleden, maar ook over de kleinen van de maatschappij.

Een portret komt tot leven

Aan de hand van de portretten legt hij ook vaak de persoonlijkheden bloot en brengt hen overtuigend tot leven. Het verhaal van de beroemde foto van premier Winston Churchill is hiervan een een prachtig voorbeeld. De menselijke bulldog tuurt uitdagend in de lens van Yousuf Karsh’ toestel. Zijn linkerhand rust in zijn zij en zijn rechterhand steunt om een stoel. Onder de dubbele kin pronkt de legendarische wit gespikkelde vlinderdas. De foto is bekend geworden als de ‘De brullende leeuw’, genoemd naar een van zijn toespraken. De fotograaf trok vlak voor hij afdrukte onverwacht de sigaar uit de mond van de premier. ‘Tegen de tijd dat ik weer bij de camera was, keek hij hij zo strijdlustig dat hij me had kunnen verslinden’. Het was precies wat de fotograaf nodig had.

Empathie

De auteur schreef zijn boek met de Joodse filosoof Emmanuel Levinas in het achterhoofd. Hij vond oogcontact het begin van de ethiek, ‘de onmisbare staat van empathie’. De oog-in-oogontmoetingen met de Britse kunst en geschiedenis doen Schama aan de stelling van Levinas denken. De hoofdstukken volgen elkaar in snel tempo op en lezen als aparte verhalen. Van de laatste uren van John Lennon, over de populaire 18de eeuwse acteur David Garrick tot Lucian Freud en de pioniers van de vrouwenbeweging. De portretten staan niet chronologisch en dat hoeft ook niet. Simon Schama is erin geslaagd om een intelligent en heel toegankelijk werk te schrijven. Het lezen waard!