Op zoek naar de bronnen van de Nijl

Een Engelsman in mijn boom, geschreven door Olivia Burton en getekend door Mahi Grand, is een fraai uitgegeven graphic novel met vele verdiensten. Historische feiten, verdichting, fictie en humor zorgen voor een prachtig verhaal over de controversiële ontdekkingsreiziger Richard Francis Burton en de zoektocht van een verre verwant, Olivia Burton. Qua verhaallijn en stijl van zowel tekeningen als scenario beantwoordt dit boek aan alle kenmerken van een striproman of graphic novel.

Graphic novel

Veel lezers van deze recensie kunnen zich moeilijk voorstellen wat een striproman nu juist is. De striproman is een genre binnen de stripverhalen. Maar de term is ook een containerbegrip voor allerlei moeilijk te catalogeren stripboeken. Het is ook een etiket dat uitgevers graag geven om een product enige artistieke reputatie te geven bij gebrek aan andere merites.

Het genre van de graphic novel levert zelden topalbums op. Het zijn stripverhalen die als een soort getekende literaire roman op een voor romans gangbaarder formaat verschijnen. Ondanks het hoge aanzien van dergelijke stripverhalen, zijn ze vaak even pretentieus als bepaalde literaire werken en qua verkoop dikwijls niet veel beter dan poëziebundels. Wel vormde de opkomst van de striproman voor een grote kentering qua academische acceptatie. En het was een mijlpaal qua erkenning van stripalbums als volwaardige literaire en grafische kunstvormen. Het genre brak door begin jaren 1990. Een aantal klassiekers zoals Maus (1991) door de Amerikaanse tekenaar Art Spiegelman, kreeg in 1992 zelfs een Pulitzerprijs.

Niet elke beeldroman in stripvorm is echter een graphic novel. De beeldromans van tekenaar Dick Matena zoals Kaas naar Willem Elsschot en Kronkels naar Simon Carmiggelt, of Max Havelaar door Eric Heuvel naar Multatuli, zijn geen echte graphic novels. Meestal is een graphic novel te kenmerken door een hoge introspectieve inslag, een psychologische thematiek of een documentair gegeven. Bekende voorbeelden zijn Het ware verhaal van de onbekende soldaat, De loopgravenoorlog, Stalag IIB, Ik Rene Tardi, Soldaat Varlot en de samenwerkingen met de Franse schrijver Manchette door de Franse stripauteur Jacques Tardi. De laatste jaren verschijnen ook steeds vaker Nederlandstalige graphic novels zoals die van Erik Kriek en Jaren van de Olifant door Willy Linthout.

Visuele humor

Een Engelsman in mijn boom is met 221 bladzijden een zeer lange striproman. Soms misschien te lang. Maar door de band is de trage vertelling van het verhaal ook een manier om de grafische stijl, de visuele humor en de sfeer te savoureren. De Nederlandse vertaling van dit in 2019 in het Frans verschenen stripalbum is een verrijking van het striplandschap. De grafische stijl wijkt in vele opzichten af van de meer mainstreamstrips, maar de aquarellering is bij wijlen subliem. De atmosfeer van de inkleuring is werkelijk hoogstaand. Alleen al hierom hoort dit album ter hand te worden genomen.

Het voordeel van het recenseren van een striproman is dat spoiler alerts niet echt nodig zijn. Het scenario is zeer klassiek filmisch opgebouwd. Zoals vele betere documentaires begint het met een familiaal voorval. Daardoor begint het hoofdpersonage aan een tocht langs tal van plaatsen en personen. Zo wordt een beeld gevormd van een enigmatische figuur die onderdeel is van een familiegeheim. Zowel in de literatuur, de filmdocumentaire als de fictiefilm bleek dit een beproefd recept. Olivia Burton, die uit de theaterwereld komt, deed dit voortreffelijk.

Het scenario is tegelijk beklijvend, intrigerend en realistisch, maar toch een beetje ongeloofwaardig en vooral grappig. De tekeningen illustreren enerzijds magistraal kleine persoonlijke interacties, gevoelens en twijfels. Anderzijds zijn ze bevreemdend en karikaturaal genoeg om de twijfel tussen feit en fictie steeds tastbaar te maken. De details en de scenografie die Mahi Grand tekende, maken dit album tot een absoluut topproduct. Een belevenis die ondanks de vele pagina’s zonder actie nooit gaat vervelen. Niet dat de tekenstijl zeer uniek is: hij is vrij generiek en lijkt op die van tal van andere graphic novels. Maar juist dat herkenbare blijkt een goede keuze. Een veel artistiekere en persoonlijke stijl zou op het verhaal gewogen hebben.

Larger than life

Het verhaal handelt dus over een persoonlijke zoektocht naar een gestorven vader, maar ook naar een beroemd familielid. De ongeloofwaardige chronologie is irrelevant. De lezers volgt op twee parallelle sporen het fictieve alter ego van Olivia Burton en de merkwaardige mythomane ontdekkingsreiziger en schrijver Richard Burton. Een figuur larger than life. Van vertaler van Oosterse erotische boeken, koloniaal, avonturier, spion, geograaf, diplomaat, taalkundige en etnograaf schopte hij het tot een geridderd man. Om dan nu, in deze postkoloniale tijden, een heel kwalijke reputatie te hebben. Richard Burton zorgde voor schandalen door zijn libertijnse opvattingen en seksuele moraal in het Victoriaanse Engeland. Hij koketteerde graag met zijn interesse en plezier in seksualiteit.

De striproman wijkt in de tweede helft steeds verder af van de biografie van Richard Burton. Hij verzandt zelfs bijna in een politiek correcte safarivertelling. Maar net als een literaire roman heeft een striproman meestal ook meerdere betekenislagen. Olivia Burton slaagt er zo net in om een complete impasse te vermijden. Het slot zal sommige lezers ontgoochelen, omdat het soms lijkt dat de auteur een beetje sukkelde om de spanningsboog gespannen te houden en een beklijvend slot te schrijven. Toch vormt het verhaal een coherent geheel. Het gaat ook niet zozeer over de obsessie van de hoofdpersoon, maar over de hoofdpersoon zelf.

Mooie introductie tot de graphic novel

Voor de boekenliefhebber die geen ervaring heeft met graphic novels, is Een Engelsman in mijn boom  geen onneembaar obstakel, maar juist een ideale introductie tot het genre. Hetzelfde geldt voor de stripliefhebber die nergens door het doorbreken van conventies op dwaalsporen zal belanden en moedeloos opgeven. Burton en Grand leverden een charmante striproman af die in geen enkele bibliotheek mag ontbreken. De verzorgde uitgave verdient ook lof.

Een Engelsman in mijn boom is deze week onze Strip van de Week, tijdelijk  met een extra korting van 10%

Bestel hier dit stripalbum met 10% korting

Veel leesplezier!