Op zoek naar zwarte Johny

Wannes Peremans is al jaren researcher in de televisiewereld. Tijdens zijn opzoekingen voor een nieuwe reeks over het einde van de Tweede Wereldoorlog, stootte Peremans in een Amerikaans archief op een foto die genomen was bij de bevrijding van het nazi-concentratiekamp van Dachau. Daarop is een zwarte gevangene te zien, die bovendien als Belgisch-Congolees wordt geïdentificeerd onder de naam Jean (Johny) Vosté. De nieuwsgierigheid van Peremans was door deze onverwachte ontdekking in die mate geprikkeld dat hij op zoek ging naar meer informatie over die mysterieuze Belg uit Dachau. Het resultaat van zijn zoektocht is te lezen in Waar is Johny?.

Zoektocht

Wat het boek boeiend maakt is het relaas van de zoektocht zelf die Peremans onderneemt, langs virtuele en fysieke archieven, van Brussel naar Washington tot Dachau. Als doorwinterd researcher is Peremans bovendien niet te beroerd het over zijn eigen falen te hebben, bijvoorbeeld als hij pas na herhaalde bezoeken aan een website plots essentiële informatie ontdekt en hij beseft dat hij die steeds over het hoofd had gezien. Interessant zijn ook de bedenkingen van de auteur over het gebruik van het internet, dat altijd in beweging lijkt en waar op elk moment een toevoeging van een bezoeker nieuw licht kan werpen op een onderzoek. Waar is Johny is alleen daarvoor al aanbevolen lectuur voor wie een carrière als researcher of historisch onderzoeker ambieert.

Weerstand

Peremans ontdekt snel hoe Johny in Dachau terecht was gekomen. Hij was een jonge, zeventienjarige weerstander uit Mechelen, die zich in september 1941 aansloot bij de Nationale Koninklijke Beweging. Hij verspreidde geheime krantjes en bespioneerde vliegvelden om vluchtgegevens door te geven aan het verzet. In mei 1942 werd hij gearresteerd en begon zijn lijdensweg. Eerst langs Belgische en dan Duitse gevangenissen, om uiteindelijk in Dachau terecht te komen.
Om een dergelijk onderzoek met vrucht af te sluiten is enig geluk noodzakelijk. Peremans heeft dit als hij via een Facebook-groep in contact komt met het petekind van Johny. Zo komt hij heel wat te weten: zijn reconstructie van het jonge leven van Johny is misschien wel het boeiendste deel van het boek.

Belgisch-Congo

Want Johny is in Belgisch-Congo geboren, als kind van een blanke Belg en de jonge zwarte Fatuma. Peremans vindt een foto waarop de vader trots zijn kleine familie toont, uiteraard geen snapshot in de gauwte genomen, maar een door een professioneel fotograaf in scène gezette foto. Het bewijs, stelt Peremans terecht, dat Johny’s vader zich niet schaamde over zijn halfbloedzoontje.

Maar aan dat schijnbaar familiaal geluk komt een brutaal einde. Johny’s vader vertelt Fatuma dat hij voor een tijd terug naar België moet. Op het perron vraagt hij zijn zoontje nog eens in zijn armen te mogen sluiten. Totaal onverwacht springt hij dan met Johny in de armen op de trein die net vertrekt en laat de verbouwereerde Fatuma achter op het perron. Zij zou haar zoontje nooit meer terug zien; Johny is nooit teruggegaan naar Belgisch-Congo.

Zijn vader trouwde snel na zijn terugkeer in het land met een Belgische vrouw, die niet veel van Johny hield waardoor hij snel in een internaat terechtkwam. Het wegvallen van zijn moeder en het ontbreken van een warm familiaal nest beletten niet dat Johny een levenslustige en zelfzekere kerel werd die niet aarzelde om bij het uitbreken van de oorlog een levensgevaarlijk engagement op te nemen.

Gelaatsherkenners

Hoewel Peremans erin geslaagd is een groot deel van het levensverhaal van Johny Vosté terug samen te stellen, vindt hij ironisch genoeg geen definitief uitsluitsel over de foto waarmee hij zijn onderzoek begonnen is. Hoewel hij met naam en toenaam genoemd wordt bij deze foto in het archief waar Peremans haar vond, twijfelen familie en vrienden eraan dat het hier wel degelijk om Johny gaat. In het boek staan vergelijkende foto’s van hem afgedrukt, die ook de lezer doen twijfelen.

Op de luchthaven van Zaventem vindt Peremans een zeer gespecialiseerd team van gelaatsherkenners. Die specialisten schatten de kans dat het inderdaad om Johny gaat bijzonder laag in. Wie de man met de pet dan wel zou zijn, heeft Peremans tot zijn eigen frustatie niet kunnen achterhalen…

Peremans ontdekt ook dat Johny in Dachau minstens twee medegevangenen van de dood heeft gered. Jammer voor de auteur is natuurlijk dat de meeste mensen die hem gekend hebben ondertussen overleden zijn. Johny Vosté zelf stierf in 1993.

Peremans besluit zijn boek met de grafrede van Willy Sel, ook een overlevende van Dachau, waaruit deze ontroerende zin die de essentie van het engagement van Johny samenvat: ‘Beschouwen misschien thans sommigen het voorbije heroïsme als niets dan ijdelheid en overbodige moed; geloof mij: het is nooit zonder nut zijn plicht te doen.’

Waar is Johny? De zoektocht naar een Congolese Belg in Dachau door Wannes Peremans is verkrijgbaar in onze webwinkel.