Ottomania: hoe ziet Erdogan de toekomst van Turkije?

In hun boek Ottomania leggen Lara Al Raisi en Nidal Oukacha op een heel duidelijke, heldere en overzichtelijke manier uit waarom Turkije zich positioneert zoals het nu doet en wat we de komende jaren kunnen verwachten van president Erdogan. Het werk werd net voor de laatste Turkse verkiezingen geschreven.

Wat we vandaag Turkije noemen, was eeuwenlang het kernland van het heel uitgebreide Ottomaanse Rijk, maar door machinaties van onder meer het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk werd dat rijk opgedoekt en ontstond in 1923 Turkije. Kemal Ataturk probeerde vanaf dan van Turkije een moderne, gedeeltelijk seculiere en grotendeels op het Westen gerichte staat te creëren.

Met keerzijden: de modernisering ging gepaard met een ‘verturksing’ van Turkije (in het nadeel van de Koerden en Armeniërs) en in naam van de laïcisering werd wat nog restte aan niet-moslims monddood gemaakt. Het opdoeken van het Ottomaanse rijk heeft bij veel Turken een wantrouwen gecreëerd tegen al wat niet Turks is, wat vaak paranoïde houdingen oplevert.

Partij voor Rechtvaardigheid

In 2003 werd Erdogan voor het eerst eerste minister. Zijn partij Partij voor Rechtvaardigheid (AKP) wil de Kemalistische traditie op de vuilhoop gooien en terug aanknopen bij de islamitische en conservatieve principes. De partij is neo-Ottomaans. Niet in die zin dat Turkije met geweld het voormalige Ottomaanse rijk wil heroveren, maar wel dat het wil erkend worden als een belangrijke speler en haar invloed wil laten gelden in de voormalige Ottomaanse gebieden.

De AKP is van mening dat de voormalige prowesterse koers van Turkije enkel in het voordeel was van het Westen en de rode draad doorheen zijn buitenlandse politiek is in de eerste plaats de Turkse belangen verdedigen. Waarbij wel eens wordt vergeten dat Turkije in 1946 steun kreeg van de VS in het kader van het Marshallplan. De eerste jaren van Erdogans premierschap waren succesvol en economisch gezien is Turkije er onder Erdogan sterk op vooruitgegaan. Ook al boert Turkije vandaag heel slecht.

Staatsgreep

In 2016 probeerden militairen een staatsgreep te plegen om het regime van Erdogan omver te werpen. De reden dat die staatsgreep mislukte is dat die niet uitging van de top van het leger. Voor Erdogan was de poging tot staatsgreep wel de gedroomde gelegenheid om al zijn tegenstanders uit te schakelen en van Turkije een presidentieel regime te maken waarbij de macht niet langer geconcentreerd is bij de eerste minister.

Turkije probeert haar invloed in de Middellandse Zee uit te breiden. Vandaar haar aandacht voor het Turkse deel van Cyprus en haar goeie relaties met de officiële regering van Libië. In die zee botst Turkije met de alliantie gevormd door Griekenland, Grieks Cyprus, Egypte en Israël.

Europese Unie

De auteurs sommen uitgebreid de voor- en nadelen op van een toetreding van Turkije tot de Europese Unie, maar zijn ook heel formeel: die toetreding gaat er nooit komen. De relaties tussen Turkije en de Verenigde Staten zijn duidelijk vertroebeld. Turkije was er niet over te spreken dat de VS in 2003 Irak binnenvielen om het regime van Saddam Hoessein ten val te brengen en neemt de VS haar sympathie voor de Iraakse Koerden kwalijk.

Turkije wil de relaties met de Verenigde Staten niet volledig opblazen, om zo een tegengewicht te vormen tegen de Griekse en Armeense lobby in de Verenigde Staten. Turkije was er ook net over te spreken dat de voormalige Amerikaanse president Barack Obama weigerde het regime van Bashar Al Assad in Syrië omver te werpen in het kader van de Arabische Lente.

Invloed in Arabische wereld

Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 was een goede zaak voor Turkije, want zo kon het eindelijk relaties aanknopen met de Turkstalige landen Azerbeidzjaan, Kazakhstan, Kirgistan, Oezbekistan en Turkmenistan. Turkije wil haar voormalige invloed in de Arabische wereld herstellen, maar dat loopt niet altijd van een leien dakje.

De Arabische landen die deel uitmaakten van het Ottomaanse Rijk zijn niet vergeten dat het Ottomaanse Rijk uiteindelijke een kolonialistisch rijk was en zijn er niet over te spreken dat Turkije in 1949 her eerste islamitische land was dat meende Israël te moeten erkennen. In 1956, tijdens de Suez-crisis, steunde Turkije Israël tegen Egypte. Daarentegen worden de Palestijnen beschouwd als de Arabieren die het meest trouw zouden zijn gebleven aan het Ottomaanse Rijk.

Gas en olie

Turkije kijkt ook naar de Arabische wereld omdat het zelf over geen gas en olie beschikt (maar wel over water, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Syrië). Turkije besteedt opvallend veel aandacht aan Afrika, dat het beschouwt als het continent van de toekomst (naast Azië).

In 2002 had Turkije twaalf ambassades in Afrika, vandaag zijn er dat 44. Turkish Airlines heeft nu zestig bestemmingen in Afrika, in 2008 waren dat er nauwelijks vier. Turkije heeft een militaire basis in Somalië, de grootste Turkse basis buiten het land. In Afrika ontmoet Turkije wel de concurrentie van China, en in mindere mate van Frankrijk, dat haar invloed op het zwarte continent ziet tanen.

Vijanden

De Diyanet (zeg maar het ministerie van religieuze zaken) hangt nu rechtstreeks af van de president, en stelt zo maar eventjes 120.000 mensen tewerk. Deze organisatie beheert ook moskeeën in het buitenland, waaronder België, en stuurt imams de wereld rond. In België zou de Turkse overheid zeventig moskeeën beheren, stellen de auteurs. Turkije probeert zich op te werpen als leider van de soenitische wereld, maar botst daarbij op de concurrentie van Saoedi-Arabië.

De rode draad doorheen het boek is dat de buitenlandse politiek van Turkije vaak onvoorspelbaar is, dat Erdogan vaak verandert van gedacht, alsook wat betreft zijn allianties respectievelijk vijandschappen met bepaalde landen.