Qu’est-ce qu’un islam libéral: pleidooi voor vrij geloof

Wat is dat eigenlijk een liberale islam? Omero Marongiu, Baouduin Heuninckx, Faker Korchane en Michaël Privot proberen daar een antwoord op te geven in hun nieuwe boek Qu’est-ce qu’un islam libéral. 

De auteurs maken een onderscheid tussen reformisten en liberalen. Terecht, want lang niet elke reformistische moslim is een liberaal. Integendeel, het in de negentiende eeuw ontstane reformisme is vaak een eufemisme om terug te gaan naar de (radicale) roots van de islam, als alternatief voor een hedendaagse, vastgeroeste islam.

Liberale moslims zijn voorstander van de literaire en historische kritiek op de koran, en stellen de ijaz (het idee dat de koran niet-navolgbaar is) in vraag. Het individu en zijn religieuze beleving staan centraal, wat botst met de traditionele islamitische theologie waarin de oemma (de gemeenschap van gelovigen) centraal staat.

Historisch karakter

Liberale moslims vinden dat je rekening moet houden met het historisch karakter van de koran en beweren dat die gecreëerd is en dus niet eeuwig heeft bestaan. In tegenstelling tot wat de mainstream visie van moslims is. Er wordt verwezen naar Ali, de vierde kalief (de opvolger van Mohammed), die zou verklaard hebben in zijn bekende Nahj al Balagha: ‘De koran, dat boek tussen twee omslagen, spreekt niet. Het zijn de mensen die hem doen spreken.’

De moetazilieten (de zogenaamde rationalisten binnen de islam) worden positief benaderd. Maar die rationaliteit heeft ook zo zijn grenzen, het goddelijk karakter van de koran wordt door de moetazilieten niet in vraag gesteld. De koran wordt enkel ‘rationeel’ geïnterpreteerd.

Kritiek

Ook de soenna, de verzamelingen van ahadith (grote verzamelingen vastgelegde overleveringen over het doen en laten en de uitspraken van Mohammed) wordt door liberale moslims kritisch bekeken. Er werden in de loop der eeuwen zo veel ahadith uitgevonden, dat het bijna onmogelijk is geworden om het kaf nog van het koren te scheiden.

Volgens Faker Kourchane moet je eigenlijk God centraal stellen en pas nadien de koran. De fiqh (de islamitische jurisprudentie), zou niet langer beschouwd moeten worden als een eindeloze reeks wetten maar als een spirituele weg. ‘Men moet eerst de grote principes van het judaïsme en het christendom bestuderen alvorens met de islam te beginnen. Het is maar wanneer het judaïsme en het christendom goed worden begrepen in hun historische context, dat de boodschap van de profeet Mohammed en haar betekenis duidelijk worden’, aldus het boek. Het is een verrassende, maar positieve zet.

Modale islam

De vraag luidt nu: hoe dit zogenaamde liberale gedachtengoed vulgariseren zodat dat het ook de modale moslim bereikt? Qu’est-ce qu’un islam libéral is een goede aanzet, maar qua inhoud net iets te elitair en vrij moeilijk toegankelijk.

Het boek eindigt met een lijst van islamitische termen, een lijst van bekende islamitische figuren, een overzicht van de bekendste moetazilieten en een lijst van bekende liberale moslims. Maar dat figuren als Muhammad Rachid Ridha en Muhammad Iqbal voorkomen in het lijstje van liberale moslims, doet toch de wenkbrauwen fronsen.