Roddels over Rembrandt rechtgezet

Ik kon met enige trots zeggen dat ik het meeste wat over Rembrandt  de afgelopen anderhalve eeuw verschenen is, heb gelezen. Het hier besproken boek zet die tweedehands kennis op de helling. De afgelopen jaren was o.a. door een beroemd artikel in Simiolus mijn visie op Rembrandt als persoon heel negatief geworden.

Groot maar omstreden

Als kunstenaar blijft hij in mijn persoonlijk top vijf, voor Antwerpenaren als Pieter Bruegel en Antoon van Dyck. Die kwalijke reputatie als mens sleept Rembrandt al langer mee, maar sedert de jaren 1980 werd het alsmaar erger. Samengevat komt het hierop neer dat alle tijdgenoten louter positief getuigden over Rubens als mens en als kunstenaar. En dat niemand Rembrandt kon uitstaan, maar hem soms wel een briljant schilder of etser vond.

Door toedoen van tal van vooral Angelsaksische kunsthistorici of historici staat Rembrandt te boek als een vuile oplichter. Via een notaris zou hij anderen in het zak hebben gezet. Op de koop toe ging hij dan nog bedrieglijk bankroet. Rembrandt zou een gat in zijn hand hebben gehad.

Bovendien was hij een vies mannetje dat zijn vrouwelijk personeel in bed lokte met valse huwelijksbeloften. Eens hij ze beu was, liet hij ze in het spinhuis steken tussen gekkinnen, hoeren en criminelen.

Machiel Bosman is een Nederlands historicus die eens fijntjes uitzocht hoe dat nu feitelijk zat. Leeswaarschuwing! Schwartz, Schama en Mak en andere Rembrandt-biografen lieten hun smeuïg verhaal niet verpesten door gedegen bronnenonderzoek En nog minder door kennis van de zeventiende-eeuwse gebruiken en ambtelijke of juridische taal. Kortom ze produceerden smakelijke, doch vileine roddels. Niet dat Rembrandt plots sympathieker is na het lezen van Bosmans boek, maar die reputatie van oplichter is een stuk minder.

Tragisch met de vrouwen

Wat vooral anders blijkt is de behandeling van de vrouwen in zijn leven. Allemaal veel genuanceerder en helaas ook veel tragischer. Rembrandt was niet dom of kwaadaardig. Hij was naïef, wellicht ook overmoedig . En hij zette een reeks gebeurtenissen in gang die voor hemzelf catastrofale gevolgen had.

Om de erfenis van zijn kinderen (hun moedersdeel) veilig te stellen raakte hij, samen met zijn familie en schoonfamilie, verstrikt in een kluwen van juridische procedures. Die hadden niet enkel zijn faillissement tot gevolg, maar ruïneerde bijna ook zijn gezin.

Bosman controleerde de feiten. Blijkt dat Rembrandt die aura van bedrieglijk bankroet dankte aan het magere feit dat Rembrandt zijn zoon Titus via juridische weg de opbrengst (van het onder dwang verkochte huis) uiteindelijk jaren later kon helpen terugkrijgen. Alzo werd diens erfenis niet verspeeld door zijn stommiteit tien jaar eerder. Die hele erfenis was de bron van alle narigheid.

Omdat Rembrandt en Saskia hun hele vermogen in een gehypothekeerd huis en goederen staken, kon Rembrandt wettelijk niet hertrouwen zolang hij zijn kinderen niet hun moedersdeel kon geven. Als langstlevende had hij immers het vruchtgebruik, maar bij een tweede huwelijk dienden eerst alle rekeningen vereffend en daarvoor ontbraken de liquide middelen. De kinderen zouden na Rembrandts dood immers die virtuele ‘schuld’ van hen erven.

Boeiend en verlossend

De soms stroeve schrijfstijl en rommelige structuur nemen niet weg dat dit werkelijk zeer goed gedocumenteerd en beargumenteerd boekje een verslindboek blijkt. Zelfs voor niet-liefhebbers van Rembrandt, maar historisch geïnteresseerden valt het zonder meer aan te bevelen.

Rembrandt wordt ‘helaas’ een iets minder kleurrijke figuur, met op de koop toe iets minder duistere kantjes. Op een rehabilitatie moet Rembrandt niet rekenen. Maar van de malicieuze roddels en de anachronistische en voorbarige conclusies van enkele Nederlands-onkundige biografen zou ie wel verlost moeten zijn.

_____

Bibliografie

Machiel Bosman,  Rembrandts plan De ware geschiedenis van zijn faillissement, Athenaeum, Amsterdam, 2019.

John Michael Montias, ‘A secret transaction in seventeenth-century Amsterdam’, in:  Simiolus. Netherlands Quarterly for the History of Art, 1996, 24 (1):5-18.