Russische soap in de Munt

Natuurlijk wist Pjotr Tchaikovski waaraan hij zich kon verwachten toen hij ‘Yevgeni Onegin’ in 1877 tot een opera transformeerde: die roman-op-rijm van Alexander Poesjkin uit 1833 was eerst als feuilleton in tijdschriften verschenen en zo uitgegroeid tot een absolute lieveling van het Russische publiek. ‘Onegin’ werd algemeen gezien als een meesterwerk, de personages werden spreekwoordelijk en zijn auteur Poesjkin genoot een haast goddelijke status. Met zo een kanjer ga je niet zomaar aan de slag.

Tchaikovski besefte maar al te goed dat het voor sommige hardcore fans van Poesjkins magistrale soap nooit goed zou zijn. En dat hij hetzelfde lot zou ondergaan zoals wanneer nu grote cineasten zich wagen aan een filmadaptatie van een bekend literair werk: dat er dan altijd wordt verzucht dat het boek toch beter was.

Dandy

Maar Tchaikovski was natuurlijk op het muzikaal domein een even groot genie als Poesjkin: de componist was de voorspelbare kritiek te kort af door een opera af te leveren die trouw bleef aan het boek, maar het vanuit een andere hoek bekeek, meer bepaald vanuit een ander personage. In de roman wordt het verhaal verteld van de stedelijke dandy Yevgeni Onegin die een huis op het platteland erft en zo in aanraking komt met een jong meisje, Tatiana, van wie hij de onmiddellijke verliefdheid hooghartig afwijst.

Als hij haar jaren later opnieuw ontmoet, blijkt ze getrouwd en is het haar beurt om hem voorgoed wandelen te sturen. Tchaikovski koos ervoor om zijn opera te laten beginnen met een kijk in het leven van de jonge Tatiana, die zichzelf dromerig verliest in romantische lectuur. Als dan Onegin uit het niets in haar leven opduikt, ziet zij in hem de gedroomde ridder op het witte paard. Critici zeiden dat hij door die vrouwelijke focus zijn opera beter ‘Tatiana’ had genoemd.

‘Yevgeni Onegin’ wordt terecht van bij zijn creatie beschouwd als een meesterwerk. En dat is het ook nog in 2023. De opera is misleidend eenvoudig, zowel op muzikaal als op inhoudelijk vlak. Tchaikovski wou absoluut vermijden dat de rollen van zijn jonge protagonisten gespeeld zouden worden door oude coryfeeën die het gewoon zijn om tegen een groot orkest op te boksen. Daarom koos hij voor een kleinere bezetting, om jonge stemmen niet te verpletteren onder een muzikale overmacht zoals dat bij Wagner en Verdi vaak het geval was. Die keuze maakt dat ‘Onegin’ aanvoelt als een intimistisch werk, haast een kameropera.

Freud

De thematiek, die op het eerste gezicht die is van een romantisch liefdesverhaaltje, duikt veel dieper. ‘Onegin’ gaat over de moeilijkheid van wederzijdse liefde, over het zoeken naar waarachtigheid en de onbewuste invloed van trauma’s en frustraties. Onegin wil niet weten van de onvoorwaardelijke liefde die de jonge Tatiana hem aanbiedt. Pas als zij jaren later getrouwd is, zal hij haar zijn liefde verklaren. Doet hij dat omdat hij weet dat zij niet kan ingaan op zijn avances? Was hij gewoon bang van de onvermijdelijke consequenties van authentieke liefde als die voor het grijpen lag ?

Freudiaanse interpretatoren graven met plezier nog verder: zij zien in het dodelijke duel waarbij Onegin zijn beste vriend Lenski neerschiet een uiting van het onvermogen van de mannen om hun homoseksuele gevoelens te aanvaarden. Tchaikovski worstelde met hetzelfde probleem en stortte zich in een liefdeloos huwelijk om roddels over zijn geaardheid de kop in te drukken…

Soberheid troef

Die vele lagen en interpretatiemogelijkheden hebben de Fransman Laurent Pelly geïnspireerd bij zijn zeer geslaagde regie van ‘Yevgeni Onegin’ in de Brusselse Munt. Het openingsbeeld is magistraal: de vier vrouwelijke personages zitten naast elkaar op een verhoogd en draaiend podium dat lijkt te zweven. Een betere illustratie kan moeilijk bedacht worden van de menselijke onmogelijkheid om aan onze emotionele beperkingen te ontsnappen. Wie de rand opzoekt, riskeert de afgrond. Dat is aan het eind van de opera het lot van zowel de afgewezen Onegin als zijn geliefde Tatiana, die met haar verstand haar huwelijk verkiest maar verscheurd achterblijft door de onverdraaglijke gedachte van de verloren liefde van haar leven.

Het immense plateau plooit zich en wordt een bibliotheek en dan een boek waarin Tatania opgesloten zit en stilaan wordt verpletterd. Soberheid is troef in het decor, maar de efficiëntie is totaal: deze tijdloze mise-en-scène beantwoordt volledig aan de visie van Tchaikovski die een opera wou zonder dramatische effecten. Opera’s die enkel de aandacht van wat echt belangrijk is zouden afleiden. ‘Yevgeni Onegin’ gaat over de essentie: het labyrint van de menselijke gevoelens.

Sterren

Eens te meer slaagt de Munt erin naast een indrukwekkende regie een al even imposante cast op te voeren. Niet één zanger is van een minder niveau. Allen reikten ze bij de première naar de sterren aan de Brusselse hemel. Het publiek bedankte hun prestaties met talrijke, meer dan verdiende open doekjes en een heel lang eindapplaus.

Dat was dan ook meer dan verdiend voor de dirigent Alan Altinoglu die op een fijnzinnige manier aan de intimistische muziek van Tchaikovski de nodige nuances gaf. Natuurlijk was Sally Matthews bijzonder als Tatiana. De zaal ontplofte na haar lange overbekende ‘brief-aria’. Maar Lilly Jorstad als Olga en Bogdan Vokov als Lenski acteerden en zongen op datzelfde niveau. En met Stephane Dégout stond er een zeer gevoelige Onegin op de planken, ver van het gemakkelijke karikaturale spel waardoor dat personage vaak aan geloofwaardigheid verliest. Het koor, dat een belangrijke rol speelt in de voorstelling, werd ook meer dan terecht lang en luid toegejuicht.

De voorstelling is nog te zien op 31 januari (19h30). In februari op 1, 2, 4, 7, 9 en 10 om 19h30 en op 5 en 12 om 15h. alle info op demunt.be.