Schwalbe: verzwegen verhaal van Belgisch voetbal tijdens Tweede Wereldoorlog

Een ‘Schwalbe’ is een schijnbeweging in het voetbal die vaak onbestraft blijft. De titel van Kurt Deswerts nieuwe werk verwijst naar de houding van opportunisten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Werd de schijnbeweging opgemerkt en bestraft? Of was het echt geen fout?

Het boek Schwalbe van Kurt Deswert gaat over keuzes — gedwongen of vrij gekozen — tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. Deswert geeft een oplijsting van topvoetballers en hier en daar wat opportunistische meelopers die in Belgische topploegen spelen. Ook de nationale ploeg, die tot ver in de oorlog grote successen boekte, komt aan bod. Of ze nu in Duitsland spelen, thuis in lagere reeksen of in Engeland: ze hebben succes. Alleszins toch tot 1944.

Voetbalbond

Deswert duidt de problematiek van de Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB). Hij schetst vergaderingen alsof je erbij was. Blijkbaar zijn Vlaamse clubs op de vergadering van 20/03/1937 in het Résidence Palace het huidige franskiljonse bestuur beu. Oscar Vankesbeeck, de voorzitter van Racing Mechelen, is een groot tegenstander. Zijn verhaal moest verteld worden. Het boek behandelt Jef Nelis van Berchem Sport en Raymond Braine van Beerschot die opportuniteiten zoeken in Duitsland bij de bezetter. Velen volgen hun voorbeeld.

Schrijnend is de discrepantie tussen Vlaamse en de Waalse voetballers. De eerste groep past in de verraderlijke ‘Flamenpolitik’, de tweede groep bestaat uit Latijnse ‘mindere mensen’ en dienen langer in Duitsland te blijven als krijgsgevangenen of als verplicht tewerkgestelden. Sport was voor hen veel minder vanzelfsprekend. Maar de Vlamingen moesten thuis ook bedelen voor sportmateriaal.

Uiteraard passeren ook de Belgische voetballers uit het verzet die in Engeland geraakt zijn via Spanje. Er ontstaat een heuse ‘Belgian Football Association’ die in het oorlogsgeweld wedstrijden speelt tegen lokale Britse ploegen.

Duitse overwinning

Deswert staat stil bij de oprichting van de Vlaamse Voetbalbond en de DeVlag. Doel was de KBVB definitief de wind uit de zeilen te zetten, wat na een Duitse overwinning misschien had kunnen lukken. Robert Verbeelen, voormalig secretaris-generaal van de VVB en later SS-officier bij de SS Vlaanderen (bekend van Meensel-Kiezegem en DeVlag) speelt hierin een belangrijke rol. En waarom Berchem in geel-zwart speelt zal tijdens het lezen ook duidelijker worden.

Voetballiefhebbers herkennen namen als Jef Mermans (Tubantia), Rik Coppens (Beerschot), Pol Anoul (FC Luik) en Gedopt (Antwerp) — om er maar enkele te noemen — die in de oorlog of kort erna aantreden. Maar zelfs de jongere generatie hoorde vader of grootvader praten over Paverick, Nelis, Braine, Thys (latere bondscoach), White Star en Union ‘60’. En er is het boeiende verhaal over de Antwerp Boys die het maken in de Vlaamse Voetbalbond, ten koste van Antwerp FC die haar beste spelers zag vertrekken. Meteen verdween ook de recette van de supporters.

Alle topclubs komen aan bod: FC Brugeois, Olympic Charleroi, White Star, La Gantoise, Malinois, Cercle de Bruges en Union. Interessant zijn ook de verhalen van onder meer Constant Vandenstock (speler bij Anderlecht en Union, later eigenaar van de eerste ploeg) en hoe het Antwerpvoorzitter Fernand Collin vergaat.

Veel werk

Het boek leest als een trein en is chronologisch opgebouwd. Het boek heeft een hele verzameling van voetnoten met bronvermelding. De auteur heeft er zijn werk van gemaakt. Deswert heeft onder andere Volk en Staat gelezen en persoonlijke brieven doorworsteld. Zo ontstaat een andere kijk op ‘collaboratie’ en ‘verzet’ in de wereld van het voetbal dat de belangrijkste bijzaak in velen hun leven is.

Een boek dat de geïnteresseerde geschiedkundige en/of voetbalfan kan boeien. Soms wordt de lezer overladen met details maar het boek is goed geschreven. De Franstalige clubnamen horen bij de tijd. Het boek wordt rijk geïllustreerd met zeldzame foto’s van de betrokkenen en hun clubs.