Tijd voor een anti-oorlogsboek

De oorlogstrom wordt sinds februari 2022 weer volop geroerd op Europese bodem. Een levend bewijs van het feit dat de geschiedenis zich voortdurend herhaalt, levert de enorme schat aan anti-oorlogsromans. Een van de beste in dit genre is naar mijn bescheiden mening De lotgevallen van de brave soldaat Švejk van de Tsjechische meesterverteller, levensgenieter en latere geheelonthouder Jaroslav Hašek.

Onlangs ontdekte ik bij toeval een boek dat zeker kan tippen aan Hašeks meesterwerk van schelmenstreken, zwarte humor en ongeremde parodie op het militaire apparaat en eender welke overheid. Het is het boek Schlump van de Duitse schrijver Hans Herbert Grimm.

Het boek Schlump

Het boek vertelt over de lotgevallen van de zeventienjarige Emil Schulz, bijgenaamd ‘Schlump’, die zich als vrijwilliger aanmeldt voor de infanterie. Tot groot verdriet van zijn moeder wordt hij goedgekeurd en begint in de zomer van 1915 zijn rekrutenopleiding. Acht weken later vertrekt Schlump naar Frankrijk waar hij dankzij het slagen voor zijn eindexamen Frans de leiding krijgt over drie bezette dorpjes in Normandië.

Dankzij zijn vindingrijkheid en onbekommerde levenshouding weet de jonge Duitser zich aardig te redden als Ortskommandant. Grimm: ‘Schlump schrok hevig toen hij de volgende ochtend zijn kantoor naderde. Rechts stonden de mannen met hun paarden en links de meisjes en vrouwen van het dorp. Schlump begreep dat ze op hem wachtten en hij ze iets te doen moest geven. “Qu’est-ce que vous avez fait hier?”, vroeg hij. Ze gaven allemaal tegelijk antwoord… Hij verstond er niets van en zei: “Eh bien, faites la même chose aujourd’hui.” Ze draaiden zich allemaal om en gingen weg, schuddend van het lachen.’

Niet belerend

Ook Schlump zelf lacht veel en vaak. Over andere Duitse soldaten die de vrijgevochten Fransen tucht en orde willen leren. Over drankgelagen en vechtpartijen. En over kijvende Normandische boerinnen die elkaar erbij willen lappen aan de Duitsers.

Het meeste plezier beleeft hij natuurlijk met de Franse meisjes. Het verhaal dat als een luchtige schelmenroman begint, krijgt na verloop van tijd steeds meer diepgang. Nergens wordt de auteur daarbij belerend zoals tijdgenoot Erich Maria Remarque in zijn bestseller Van het westelijk front geen nieuws.

De verdere avonturen van de antiheld Schlump zal ik de lezer uiteraard niet verraden. Maar één passage wil ik de geïnteresseerde bibliofiel alvast verklappen. Een passage die de absurditeit van elke oorlog en bezetting in al haar eenvoud blootlegt: ‘Hij trok door de smerige dorpen en verbaasde zich over de lelijke huizen. De Fransen die in de deuropeningen stonden, keken hem vijandig na: ze kenden hem immers niet.’

De schrijver Grimm

Hans Herbert Grimm was in tegenstelling tot Jaroslav Hašek en Erich Maria Remarque tot voor kort een vrijwel onbekende naam in de literaire wereld. In zijn nawoord vertelt de gerenommeerde recensent en FAZ-redacteur Volker Weidemann meer over de Oost-Duitse leraar en soldaat die voor zijn enige roman hoogstwaarschijnlijk op eigen ervaringen tijdens de Eerste Wereldoorlog leunde.

Grimm werd in 1896 geboren in een koopmansfamilie in Markneukirchen in de huidige deelstaat Saksen. Hij werkte na zijn tijd als rekruut in de Eerste Wereldoorlog als leraar Frans, Spaans en Italiaans aan het gymnasium in Altenburg in het iets noordelijker gelegen Thüringen.

Boekverbranding

Onderwijl schreef hij de roman Schlump. Geschichten und Abenteuer aus dem Leben des unbekannten Musketiers Emil Schulz genannt Schlump, von ihm selbst erzählt. Het boek werd in 1928 uitgegeven. Omdat hij als onderwijzer vreesde voor zijn baan, publiceerde hij het boek — waarin hij de draak steekt met het Duitse leger in het bijzonder en de oorlog in het algemeen — onder pseudoniem.

Toen de nazi’s in 1933 de macht overnamen werd Schlump, dat een bescheiden succes kende, bij verscheidene gelegenheden en plein public verbrand en uiteraard verboden. Grimm metselde zijn manuscript in een muur van zijn huis in Altenburg. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de leraar en schrijver, net als zijn alter ego Schlump, ingezet als tolk aan het westfront.

Berufsverbot en ‘heropvoeding’

Na de oorlog moet de uitgesproken antifascist Grimm zich ineens verantwoorden voor zijn lidmaatschap van de NSDAP. Voor zijn overleven als onderwijzer was hij min of meer verplicht tot zulk lidmaatschap. Grimm krijgt een zogenaamd Berufsverbot opgelegd, ondanks een goed woordje van de nieuwe burgemeester. Hij bevestigt dat Grimm de schrijver van de door de nazi’s verboden anti-oorlogsroman Schlump is. Ook de schriftelijke bevestigingen van oud-leerlingen over zijn antifascistische gezindheid mochten niet baten.

Na zijn ontslag kan de Oost-Duitser in eerste instantie aan de gang als dramaturg voor het Landestheater in zijn woonplaats. Na anderhalf jaar roept het bewind ook het theater uit tot verboden terrein voor ex-leden van de nazipartij. Het zet Grimm ’ter heropvoeding’ aan het werk in de plaatselijke zandgroeve. In de zomer van 1950 halen de autoriteiten van de in opbouw zijnde DDR de ex-onderwijzer  voor verhoor naar Weimar. Twee dagen na dit gesprek pleegt hij zelfmoord.

Pas in 2013 vindt men het ingemetselde manuscript in zijn huis en wordt het opnieuw uitgegeven. De Nederlandse vertaling volgt al spoedig en Schlump begint een tweede leven. In een brief aan een vriend schreef Hans Herbert Grimm: ‘Mijn uitgever hoopt dat er op een dag iemand zal komen die mijn Schlump nog een keer ontdekt.’ De tijd lijkt daarvoor meer dan rijp.

Schlump van Hans-Herbert Grimm is verkrijgbaar in onze webwinkel.