Toen geluk nog heel gewoon was

Vele Vlamingen groeiden op in een ‘klassiek’ Vlaams gezin. Beseffen we echter dat het Vlaamse gezin bijna onherkenbaar is veranderd? Dirk Musschoot schreef een doorleefd en zeer genietbaar boek over de tijden ‘toen geluk nog heel gewoon was’, of althans zo leek.

Aha-ervaringen

We lijken allemaal wereldburgers geworden. Op zich geen slechte zaak. Zelf kan ik vele boeiende feitjes opdreunen over de jazzgeschiedenis of over de zigeunercultuur. Maar wat weten we eigenlijk over de evolutie onze eigen dagdagelijkse cultuur? Veel te weinig besefte ik, toen ik Toen geluk nog heel gewoon was las.

Wie weet er nog vanwaar het ritueel van een ‘huwelijkslijst’ komt? Of dat de oude –  intussen bijna uitgestorven gewoonte – om bezoekers bij geboorten amandelnootjes met suikerglazuur aan te bieden teruggaat tot de Romeinen? Of hoe vrouwen in ons land tot 1958 juridisch als even handelingsonbekwaam beschouwd werden als kinderen of geestesziekten? Het lezen van Musschoots boek levert heel wat aha-ervaringen over dingen die vertrouwd leken. Tegelijk is het een trip into memory lane. Zoals wanneer hij beschrijft hoe de ouders door het heimelijk gooien van Nic-Nacjes – alsof die door de sint door de schouw zouden zijn gekieperd – de climax tot de langverwacht komst van Sinterklaas opbouwden. Natuurlijk mocht men niet vergeten om voor de schimmel van de goedheilige man een wortel in de schoen te leggen…!

Collectief verhaal

Het prettige aan Musschoots boek is dat hij twee invalshoeken door elkaar laat vloeien. Het uitgangspunt is zijn eigen leven: dat begon in 1961 in een sociale woonwijk van de katholieke zuil in het Gentse. Hij vertelt kort maar teder hoe hij in het kleine huisje van zijn jeugd, zonder ligbad of douche, en met onverwarmde slaapkamers jaar na jaar het wooncomfort zag groeien. Dat verhaal wordt geïllustreerd met foto’s uit zijn familiealbum. Het leven van toen tekent hij eveneens met emotionele herinneringen. Zo werd er over ‘miskramen’ of ‘doden’ met de kinderen nooit gesproken, als er überhaupt al werd over gesproken. En over kinderrechten had toen nog geen kat gehoord.

Die persoonlijke invalshoek vult Musschoot aan met citaten en ervaringen van anderen die hij uit boeken van collega-journalisten plukt, zoals over deelaspecten als dienstmeisjes of homoseksualiteit. Ten slotte vult hij dat meerstemmige verhaal aan met statistieken van instellingen zoals Kind en Gezin. Op die manier wordt zijn boek een collectief verhaal van onze eigen culturele antropologie. Vaak verwonderde het me hoe recent sommige verworvenheden zijn die vandaag erg evident lijken. De auteur beschrijft hoe de Boerinnenbond het pas in 1999 nodig achtte om in het bekende ‘Ons Kookboek’, een hoofdstuk over de vegetarische keuken in te lassen.

Historische bouwblokken

Men kan dit boek van voren naar achteren lezen, maar ook thematisch. Het boek bestaat immers uit korte hoofdstukken over thema’s zoals ‘school’, ‘vakantie’, ‘vader’ of ‘moeder’. Elk hoofdstuk is in korte stukjes opgedeeld, telkens onder zeer concrete titels als ‘vaderdag’. Zo kan men naar eigen smaak de delen in een persoonlijke volgorde lezen.

Beroepshalve was Musschoot journalist. Dat laat zich lezen in zijn spitse en trefzekere stijl die erg verteerbaar is. Omdat de auteur zo veel tijd en liefde in het boek heeft geïnvesteerd, had ik graag aan het slot een terugblik gelezen. Heeft het schrijven van dat boek zijn blik op het gezin, zijn eigen jeugd en op onze samenleving veranderd? Wat heeft hem het meest getroffen? Maar het gebrek aan zo’n doorleefde conclusie doet geen afbreuk aan de waarde van zijn geschiedenis van ons dagelijks leven.