Waarom dit niet de laatste oorlog is

Waarom dit niet de laatste oorlog is. Over de psychologie van internationale conflicten is het nieuwste boek van Koert Debeuf (1974-). Koert Debeuf is een Open VLD-apparatsjik. Hij was ooit woordvoerder en speechwriter van Guy Verhofstadt. Debeuf werkte voor de Europese liberalen (ALDE), en woonde voor die ALDE van 2011 tot 2016 in Caïro (Egypte). Hij was ooit ook hoofdredacteur van EUobserver. Nu is Debeuf professor Midden-Oostenstudies aan de VUB. Hij probeert zich dan ook al een aantal jaren te profileren als groot Midden-Oosten- en islamkenner.

De tribalisering van de maatschappij

Aanleiding van het boek is de oorlog in Oekraïne. Debeuf vreest dat dit niet de laatste oorlog is, maar dat er nieuwe oorlogen op komst zijn. Hij voorspelt dat er wel eens een burgeroorlog zou kunnen ontstaan in de Verenigde Staten, met wereldwijde gevolgen.

Na de val van de Berlijnse muur leek het wel (dan toch volgens Debeuf) dat de ganse wereld richting meer democratie, vrijheid, respect voor mensenrechten en vrije markteconomie zou gaan. Maar nu gaat het wereldwijd opnieuw de andere richting uit. We zijn in een fase beland van meer conflicten, meer religieus extremisme, meer radicale ideologieën, meer nationalisme, minder enthousiasme voor de Europese eenmaking, etc. Debeuf noemt dat ook de tribalisering van de maatschappij.

Voor de auteur was het sleuteljaar 2004-2005. Toen zou de wereld de switch beginnen te maken zijn van minder globalisering, en terug naar meer tribalisme. De vraag is natuurlijk, hoe komt dat. En daar heeft Koert Debeuf zo zijn ideetjes over.

Het einde van de geschiedenis

‘Francis Fukuyama’s boek Het einde van de geschiedenis (1992) was niet alleen een besteller vanwege zijn scherpe analyse. Het was ook een these waarin iedereen geloofde’, aldus Debeuf. Fout. Het boek van Fukuyama, waarin gesteld werd dat de ganse wereld bezig was democratisch en liberaal te worden, werd ook in de jaren 90 en aan het begin van deze eeuw scherp bekritiseerd. (The Clash of Civilizations van Samuel Huntington was één van de bekendste antwoorden op de naïeve standpunten van Fukuyama). Het zijn enkel de ideologische vrienden van Koert Debeuf — die ik de liberale jihadisten noem — die Het einde van de geschiedenis van Fukuyama als het nieuwe evangelie beschouwden, en elke kritiek op zijn werk niet wilden aanvaarden.

Chaos in naam van de democratie

Meer nog, in naam van het verspreiden van democratie, mensenrechten en de vrije markt in de wereld in de geest van de liberale profeet Fukuyama (eufemisme voor: ons westers beschavingsmodel opdringen aan de rest van de wereld, met alle gevolgen van dien) vielen de Verenigde Staten en Groot-Brittannië Irak binnen. Frankrijk, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten vielen ook het Libië van Khadafi binnen. Het Westen steunde  rebellen in Syrië, met als gevolg dat daar een burgeroorlog ontstond. Enzovoort.

Het resultaat was telkens chaos, geweld, vernielingen, vluchtelingenstromen, etc. De belangrijkste kritiek die men op het boek van Koert Debeuf kan leveren, is dan ook dat hij volledig blind is voor de chaos en problemen die het liberale jihadisme wereldwijd heeft gecreëerd. En dat hij het failliet van de liberale ideologie en de liberale eschatologie tracht te verbergen met een verwijzing naar trauma’s van volkeren en landen uit het verleden. Die zouden dan moeten verklaren waarom de wereld nu in plaats van richting Fukuyama eerder richting Huntington uitgaat.

Onverwerkte trauma’s uit het verleden

Volgens de auteur zitten veel volkeren en landen met een onverwerkt verleden omwille van vroeger opgelopen trauma’s. Dat zou leiden tot de heropleving van diverse vormen van extremisme. Zo was de Russische president Poetin gefrustreerd door het uiteenvallen van de voormalige Sovjetunie en het opschuiven van de NAVO richting Rusland. Dat zou dan de uiteindelijke inval van Rusland in Oekraïne verklaren.

De opkomst van de Islamitische Staat (IS) in Irak kan men verklaren door de chaos gecreëerd door de Amerikaans-Britse aanval in het tweestromenland in 2003. 9/11 heeft in de Verenigde Staten uiteindelijk een fenomeen als Donald Trump opgeleverd. De gewezen Europese kolonisering van zoveel Arabische en islamitische landen heeft gezorgd voor een ressentiment tegen het Westen. En zo verder.

De redenen voor revoltes en extremisme zijn niet zozeer economisch, maar wel psychologisch, gaat Beufie verder. Volgens de auteur zijn het niet economische problemen die leiden tot tribalisering, maar is het net omgekeerd: De tribalisering zorgt voor economische problemen. (Zo zorgt het voeren van een protectionistische politiek enkel voor problemen, etc.).

Neoliberale invasies

In zijn boek doet Koert Debeuf een aantal uitspraken die toch de wenkbrauwen doen fronsen. Een overzicht.

Over Libië: ‘Als de Europese Unie even eensgezind was geweest over Libië, dan was het land nooit in een burgeroorlog verzeild geraakt. Italië en Frankrijk steunden beiden tegenovergestelde kampen in hun poging om een deel van de oliekoek in handen te krijgen’. En ‘Ik was er in Tripoli getuige van hoe de Libische samenleving uiteenviel en in een burgeroorlog verzeild geraakte’.

In België was Guy Verhofstadt de bekendste Belgische politicus die de invasie van westerse landen in Libië in 2011 om het regime van Khadafi omver te werpen, door dik en dun steunde. Kurt Debeuf vermeldt dit niet eens in zijn publicatie. Evenmin schrijft hij dat de chaos in Libië pas ontstaan is na die westerse invasie, en zich dan verder heeft verspreid heeft richting sub-Sahel (Mali, Nigeria…). Dat is toch eigenlijk ongelofelijk.

De rol van het neoliberalisme in het creëren van chaos wordt compleet onderschat in het boek van Debeuf. De auteur komt dan ook over als een pyromaan die zich bekeerd heeft tot brandweerman, en zich vervolgens bezorgd afvraagt hoe het toch komt dat er zoiets bestaat als brand, zonder naar de oorzaken te peilen.

Belgische strijders in Syrië

Over jonge Europeanen die in Syrië gaan vechten zijn met de Islamitische Staat (IS): ‘Het is precies dit gevoel niet welkom te zijn en dus geen toekomst te hebben in Europa (en de Verenigde Staten) dat jonge moslims ertoe heeft aangezet zich aan te sluiten bij de Islamitische Staat in Syrië’.

Indien moslims niet welkom zouden zijn in Europa, hoe komt het dan dat meer dan 99% van de moslimjongeren in België en Europa het niet nodig vonden om naar Syrië te trekken? In Algerije zijn de toekomstperspectieven voor jongeren nog veel slechter dan in Europa. Hoe komt het dan dat, alle verhoudingen in acht genomen, er veel meer Belgische dan Algerijnse jongeren zijn gaan vechten in Syrië?

Hooggeschoolde daders

Over de aanslagen in Brussel en Parijs: ‘De aanslagen in Parijs en Brussel van 2015 en 2016 werden gepleegd door Europese staatsburgers. Zij namen wraak op de samenleving die hen nooit heeft geaccepteerd en de weg naar hun dromen versperde. Deze jongeren voelden zich afgewezen en weggeduwd uit de samenleving waarin ze zijn geboren en opgegroeid’.

Ook hier kan men zich de vraag stellen hoe het dan komt dat slechts een bijzonder klein percentage van die ‘gediscrimineerden’ overgaat tot bomaanslagen. Bovendien, de daders van deze aanslagen hebben zelf nooit verklaard dat ze hun daden hadden verricht omdat ze zich achtergesteld voelen. Ze voerden daarvoor andere argumenten aan. De weg naar hun dromen werd versperd? Hoe verklaart Debeuf dan dat er anno 2023, zeker in Brussel, ondertussen een indrukwekkend aantal islamitische (vooral Belgen van Marokkaanse afkomst) geneesheren, apothekers, ingenieurs, leraars, etc. is? En hoe verklaart onze Midden-Oosten- en islamspecialist dan dat niet weinigen van de daders van 9/11 hooggeschoold waren?

Islam en democratie

Over islam en democratie: ‘Bovendien werd en wordt nog steeds vaak gesteld dat islam en democratie niet samengaan — een vreemd argument als je weet dat niet alleen Turkije maar ook bijvoorbeeld Indonesië, qua bevolking het vierde grootste land ter wereld, democratieën zijn?’.

Is Debeuf dan echt niet op de hoogte van de autoritaire trekken van president Erdoğan? Is de auteur ook niet op de hoogte van de negatieve rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch over de mensenrechtensituatie in Turkije? Ook de stelling van de auteur dat Turkije een stabiliserende rol zou kunnen spelen in de Balkan, roept heel wat vragen op.

Manicheïstische visie

Je merkt doorheen het ganse boek dat Koert Debeuf een manicheïstische visie heeft op de wereld. Er is blijkbaar een strijd aan de gang tussen de kinderen van het licht en de kinderen van de duisternis. Terecht maakt de auteur zich zorgen over het groeiend aantal conflicten en het extremisme in de wereld. Maar om die te begrijpen en alternatieven te vinden, is toch wat meer nodig dan zijn manicheïstische visie op het wereldgebeuren en het onder de mat vegen van de flaters van het liberale jihadisme. Dat is immers voor een groot stuk verantwoordelijk voor de groeiende ‘tribalisering’. Ook al klopt de analyse van Kurt Debeuf voor een stuk, ze zit vol gaten.